Халықаралық ақпараттық кеңістіктегі қазақ тіліндегі радиохабарларды таратудың тарихи-даму кезеңдері
DOI:
https://doi.org/10.26577/HJ.2021.v60.i2.04Аннотация
Ғылыми зерттеу мақалада халықаралық ақпараттық кеңістіктегі қазақ тіліндегі радио- хабарларды таратудың тарихи-даму кезеңдері жан-жақты қарастырылады. Қазіргі таңда шетелдік БАҚ-тағы радиостанциялардың пайда болуы, қалыптасуы, ондағы қазақ тілді ақпараттардың Қазақстанның саяси-идеологиялық жағдайына әсерін салыстырмалы түрде зерттеудің маңызы зор. Мақалада халықаралық телерадиокомпаниялар «Би-Би-Си», «Америка дауысы», «Неміс толқынының» қазақ тіліндегі хабар тарату жүйесіндегі тәжірибесіне назар аударып, Орта Азия кеңістігіне жол ашқан «Азаттық радиосының» еліміздің демократиялық жағдайын қалыптастыруға көшбасшы болғандығы дәлелденеді. Халықаралық ақпараттық кеңістіктегі қазақ тіліндегі радиохабарларды таратудың тарихи-даму кезеңдеріне талдау жасалып, басты ерекшеліктері айқындалады.
Мақаланың ғылыми жаңалығы халықаралық радиолардың ұлттық эмиграцияның азаттығын қорғау, отаршылдыққа қарсылық таныту жолындағы, сондай-ақ ұлттар бостандығы мен демократиялық қоғамның жаһандық трансформациялық қызметіне функционалдық талдау жасау болып саналады.
Кеңес өкіметі жылдары қазақ тілінде хабар таратқан Қытайдағы Бейжин, Шыңжаң радио- станцияларының ақпараттарының қоғамдық-саяси мазмұнын ашудағы әдіс-тәсілдеріне баға беріледі. Сонымен қатар Моңғолияның Баян-Өлгей аймағы, Иран және Түркия, Ресей, Өзбекстан және Қырғызстан елдерінің қазақша хабарлары ғылыми тұрғыда сараптаудан өткізіледі.
«Түркия үнінің» жергілікті FM радиоарнасындағы қазақ тілінде жүргізілетін радиохабар- ларының тарату жүйесі зерттеледі. Халықаралық радионың өз аудиториясына жақын болу үшін эфирдің жергілікті ақпараттарын арттырудағы мақсатына назар аударылады. «Түркия үні» радиосының қазақша редакциясының Қазақстан туралы ақпараттарының ерекшеліктері сипатталады.
Мақаланың негізгі нәтижелері мен тұжырымдары – халықаралық ақпараттық кеңістіктегі қазақ тіліндегі радиохабарларды таратудың Қазақстанның әлемдік деңгейдегі имиджін артты- рудағы жетістіктерін айқындау. Халықаралық ақпараттардың дамуы еліміздің демократиялық жағдайын нығайтуға, Қазақстанның әлем алдындағы беделін көтеруге тікелей әсер ететін болғандықтан, оның теориялық-тәжірибелік және қоғамдық даму үрдістерін зерттеу көзі ретінде қарастыру қажет. Мақалада халықаралық ақпараттық кеңістіктегі қазақ тіліндегі радиохабарларды зерттеудің ғылыми-тұжырымдары оның тәжірибелік құрылымын сұрыптау, талдау, синтездеу әдіс-тәсілдері арқылы жасалады.
Түйін сөздер: Шетелдік радиолар, «Азаттық радиосы», «Түркістан» редакциясы, Шыңжаң радиосы, «Түркия үні» радиосы.
Библиографиялық сілтемелер
1. Allan W. World Broadcasting: A Comparative View, Ablex publishing corparation, 1996. p. 102
2. Yesdauletova А., Yesdauletov А., Sakh К. Kazakhstan in a Mirror of the World’s Mass Media, Human Development, 2014.
– A Multidisciplinary Research, Scientia Moralitas Research Institute.
3. Баймолда Д. Ұлттық идея және БАҚ. //Ақиқат, 7 тамыз, 2012.
4. Bhavna D. Kazakhstan, Transition Report. – 2006. Finance in Transition (London, UK: European Bank for Re-construction and Development).
5. Beril A. PUBLIC BROADCASTING IN TURKEY: TURKISH RADIO TELEVISION CORPORATION’S ROLE IN THE PUBLIC BROADCASTING, Faculty of Culture and Media Megatrend University Belgrade, – 2015. p.79
6. Graham M. Audience research at the BBC External Services during the Cold War: A view from the inside, Cold War His- tory. – 2011. Volume 11 ‒ Issue 1
7. Huang C. Chinese Ethnic Languages in Cyberspace, Institute of Ethnology and Anthropology, Chinese Academy of Social Sciences (Beijing, China). – 2008. p. 287.
8. Herzberg J. Telling Life, Writing War. The Diary of Maria Bruss, AvtobiografiЯ. – 2015. ‒ Number 4.
9. J. MARIANI Linguistic and Cultural Diversity in Cyberspace, Proceedings of the 3nd International Conference ( Moscow, 2015)
10. Charles T. SOCIAL MOVEMENTS HERE AND ELSEWHERE, NOW AND THEN. The Center for Research on Social Organization is a facility of the Department of Sociology at the University of Michigan. – 1999.
11. Fuki Y. Systematization of Kazakh music in Mongolia: activities of theater and radio station during the Soviet era. – 2010.
12. Қазақ журналистикасы. 3 томдық. 3-т.: Қазақ радиосы. – Алматы: «Таймас» баспа үйі, 2008. – 352 б.
13. Қабылғазина К. Дәуір үні. – Алматы, 2002.
14. М. Brown, А. Yerkimbay, К. Myssayeva, Radio and the Development of Kazakh as a National Language, Journal of Radio & Audio Media, Volume 24, ‒ Issue, (2017).
15. NAREK N. (2010) NEW LANGUAGE POLICY OF KAZAKHSTAN: A PROJECT OF KAZAKHIZATION?, CONTEM- PORARY EURASIA. – 2010. VI (1), p. 115
16. Омашев Н. Қазақ радиожурналистикасы: тарихы, тәжірибесі. – Алматы, 1992.
17. Омашев Н. Ұзынқұлақтан қазақ радиосына дейін. – Алматы: Санат, 2007. – 320 б.
18. Ramis R., Bulatova М. Convergent trends of national media development under contemporary conditions of globalization and modernization of media sphere. 14/Mayo-Junio, 2018. Vol. 7 Núm. p. 371
19. S.Sadykov, B.Serdaly, Birth And Development Of Kazakh National Journalism And Problems Of National Self Identifica- tion, Life Science Journal p.172, 2014).
20. Vojtech M. Soviet/east European Survey, 1987-1988: Selected Research And Analysis From Radio Free Europe/Radio Lib- erty, Routeldge. 2019.
Referenses
1. Allan W. (1996) World Broadcasting: A Comparative View, Ablex publishing corparation, p. 102
2. Yesdauletova А., Yesdauletov А., Sakh К. (2014) Kazakhstan in a Mirror of the World’s Mass Media, Human Development.
– A Multidisciplinary Research, Scientia Moralitas Research Institute.
3. Baymolda D. (2012) Ulttıq ïdeya jäne BAQ [National idea and the media] Truth, August 7, 2012.
4. Bhavna D. (2006) Kazakhstan, : Transition Report 2006: Finance in Transition (London, UK: European Bank for Re- construction and Development).
5. Beril A. (2015) Public broadcasting in turkey: Turkish radio television corporation’s role in the public broadcasting, Faculty of Culture and Media Megatrend University Belgrade, p.79
6. Graham M. (2011) Audience research at the BBC External Services during the Cold War: A view from the inside, Cold War History, Volume 11 ‒ Issue 1
7. Huang C. (2008) , Chinese Ethnic Languages in Cyberspace, Institute of Ethnology and Anthropology, Chinese Academy of Social Sciences (Beijing, China), p.287.
8. Herzberg J. (2015), Telling Life, Writing War. The Diary of Maria Bruss, AvtobiografiЯ ‒ Number 4
9. MARIANI J. (2015), Linguistic and Cultural Diversity in Cyberspace, Proceedings of the 3nd International Conference, Moscow
10. Charles T.(1999), SOCIAL MOVEMENTS HERE AND ELSEWHERE, NOW AND THEN, The Center for Research on Social Organization is a facility of the Department of Sociology at the University of Michigan
11. Fuki Y. (2010), Systematization of Kazakh music in Mongolia: activities of theater and radio station during the Soviet era
12. Kazax jurnalïstïkasy. 3 tomdıq. T.3: Qazaq radïosı. (2008) [Kazakh journalism. In 3 volumes. T. 3: Kazakh radio]. Almaty, Publishing house «Taimas», ‒ 352 p.
13. Kabılgazïna K. (2002) [The tone of the era] Almaty, ‒ 115 p.
14. Brown M., Yerkimbay A., Myssayeva K., (2017),Radio and the Development of Kazakh as a National Language, Journal of Radio & Audio Media, Volume 24, ‒ Issue 1
15. NAREK N. (2010) New language policy of Kazakhstan: a project of Kazakhization? Contemporary eurasia vi (1), p. 115
16. Omaşev N. (1992) Qazaq radïojurnalïstïkası: tarïxı, täjirïbesi [Kazakh radio journalism: history, experience]. Almaty, – 255 p.
17. Omaşev N. (2007) Almaty: Sanat, [Omashev N. From Uzunkulak to Kazakh radio] Almaty, 320 p.
18. Ramis R., Bulatova М. (14/Mayo-Junio2018), Convergent trends of national media development under contemporary con- ditions of globalization and modernization of media sphere, Vol. 7 Núm. p. 371
19. Sadykov S., Serdaly B., (2014), Birth and Development Of Kazakh National Journalism And Problems Of National Self Identification, Life Science Journal p.172
20. Vojtech M. (2019) Soviet/east European Survey, 1987-1988: Selected Research And Analysis From Radio Free Europe/ Radio Liberty, Routeldge.
