Қазақстандық журналистердің этикалық дилеммалары
DOI:
https://doi.org/10.26577/HJ.2022.v64.i2.04Аннотация
Журналист қоғамға шынайы, объективті, теңдестірілген, өзекті ақпарат беріп, адал және бейтарап әрекет етуі, шыншыл және ашық болуы керек. Әйтпесе, журналистер этикалық нормаларды сақтамай зиян келтіруі мүмкін. Аталған зерттеудің мақсаты – Қазақстандағы журналистік этиканы зерттеу, этикалық дұрыс емес мінез-құлықтың ықтимал себептерін түсіндіру, сондай-ақ журналистік этикадағы бар проблемалардың ықтимал шешімдерін ұсыну. Бұл маңызды зерттеу, өйткені журналистикадағы әдепке жат мінез-құлық барлығына әсер етеді және Қазақстанда журналистік этиканы зерттеуге аз көңіл бөлінеді. Бұл мәселені зерттеу үшін 11 қазақстандық журналистер мен редакторлармен құрылымдалған сұхбат жүргізілді. Сұхбат 2021 жылдың күзінде орыс тілінде өткізілді. Зерттеуде «жайлылық» үлгісі және «қарлы кесек» үлгісі қолданылды. Атап айтқанда, тәуелсіз БАҚ-та жұмыс істейтін жеті журналист, мемлекеттік БАҚ-тан үш журналист және халықаралық БАҚ-та жұмыс істейтін бір журналист зерттеуге қатысты. Іріктемеге 29 бен 49 жас аралығындағы және журналистика саласында 7-25 жас аралығындағы тәжірибесі бар 5 әйел мен 6 ер адам қатысты. Сұхбаттасушылар зерттеуге қатысқаны үшін ақшалай сыйақы алған жоқ. Алынған нәтижелер әлеуметтік-экономикалық, саяси және жеке факторлар журналистикадағы этикалық емес тәжірибені түсіндіретінін көрсетеді. Журналистік этика саласындағы ағымдағы мәселелерді шешуге қатысты респонденттердің көпшілігі жағдайды университеттерде этика оқыту, журналистикамен айналысатындардың барлығына тренингтер мен кәсіби семинарлар өткізу арқылы жақсартуға болады деп санайды. Кейбір журналистер этикаға қатысты ештеңе жасаудың қажеті жоқ және оның орнына қоғамдағы кейбір күрделі мәселелерді шешу керек деп санайды. Зерттеудің құндылығы журналистік этиканы сақтамау себептерін зерттеу болып табылады.
Кілт сөздер: журналистік этика, Қазақстан, журналистика, этикалық принциптер, деонтология.
Библиографиялық сілтемелер
Bucholtz, I. (2020). “It has to be in one’s head and heart”: the understanding of journalism ethics in Latvian media. Journalism Studies, 21(3), 370-387.
Demers, F. (1989). Journalistic ethics: the rise of the “good employee`s model”: a threat for professionalism? Canadian Journal of Communication, 14(2), 15-27.
Grynko, A. (2012). Ukrainian journalists' perceptions of unethical practices: Codes and everyday ethics. Central European Journal of Communication, 5(2), 259-274.
Inform.kz. (2012). Кодекс этики журналиста Республики Казахстан - полный текст. [Code of ethics of a journalist of Kazakhstan - full text]. Retrieved from: https://www.inform.kz/ru/kodeks-etiki-zhurnalista-respubliki-kazahstan-polnyy-tekst_a2506438.
Klyueva, A. & Tsetsura K. (2015). Economic foundations of morality: Questions of transparency and ethics in Russian journalism. Central European Journal of Communication, 8(1), 21-36.
Kurambayev, B. (2017). Bribery and extortion in Kyrgyz journalism or simply profitable profession? Asia Pacific Media Educator, 27(1), 170-185.
Kurambayev, B. & Freedman, E. (2019). Ethics and journalism in Central Asia: A comparative study of Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan and Uzbekistan. Journal of Media Ethics, 35(1), 31-44.
Lauk, E. (2008). Freedom for the media? Issues of journalism ethics in Estonia. Information Sciences, 47, 59-65.
Lo V., Man Chan J. & Pan Z. (2005). Ethical attitudes and perceived practice: A comparative study of journalists in China, Hong Kong and Taiwan. Asian Journal of Communication, 15(2), 154-172.
Mould, D. & Schuster, E. (1999). Central Asia: Ethics - a Western luxury. Ethics in journalism: A reader on their perception in the Third World. Bonn: Fridrich-Ebert-Stiftung.
Onyebadi, U. & Alajmi F. (2016). Gift solicitation and acceptance in journalism practice: An assessment of Kuwaiti journalists’ perspective. Journalism, 17(3), 348-365.
Quinn, F. (2018). Failing to prepare? Journalism ethics education in the developing world: The case of Cambodia. Journal of Media Ethics, 33(2), 50-65.
Ramaprasad, J., Hanitzsch, T., Lauk, E., Harro-Loit, H., Hovden, J. F., Väliverronen, J., & Craft, S. (2019). Ethical considerations: Journalists’ perceptions of professional practice. Worlds of Journalism: Journalistic Cultures Around the Globe, (199-231). New York: Columbia University Press.
Rao, S. (2018). Awakening the dragon’s and elephant’s media: Comparative analysis of India’s and China’s journalism ethics. Journalism, 19(9-10), 1275-1290.
Steele, J. (2013). “Trial by the press”: an examination of journalism, ethics, and Islam in Indonesia and Malaysia. The International Journal of Press/Politics, 18(3), 342-359.
Tsetsura, K. (2015). Guanxi, gift-giving, or bribery? Ethical considerations of paid news in China. Public Relations Journal, 9(2). 1-26.
Wu, H. D. & Lambert, C. A. (2016). Impediments to journalistic ethics: how Taiwan`s media market obstructs news professional practice. Journal of Media Ethics, 31(1), 35-50.
Xu, D. (2016). Red-envelope cash: journalists on the take in contemporary China. Journal of Media Ethics, 31(4), 231-244.
