Ұлттық журналистика теориясының ежелгі тиянағы
DOI:
https://doi.org/10.26577/HJ.2023.v70.i4.1Аннотация
Мақала авторлары зерттеушінің жасампаздық екпіні тек ілгерінді ықпалмен тұйықталмайтынына, оның өткен шақпен де әлсін-әлсін есептесіп, соның аясында қисынгерлік, бастамашылық тұжырым ұсынатынына айрықша назар аударады. Осы ретте қазақ мәдениеті мен әдебиеті кеңісітігінде сақталған өнеге, нақыл, мақал, мәтелдер, қанатты сөздер, идиомалар мен фразеологизмдер лайықты көрнекілендіріледі. Олардың ақпараттық ғасырда мән-мағыналық әуселесінің, энергетикасының кемелдене түсетіндігі, ұлттық зерттеу алаңындағы ғылыми-теориялық ізденістерге мықты негіз бола алатындығы тиянақталады.
Шығыс ойшылдары, қазақ гуманистік мектебі өкілдерінің пікірлеріне сүйене келе, масс медиа, журналистикадағы ой ауысымы, ізденістің сонылыққа қарай бой түзеуі, тарихи функционализм, динамикалық ой-сана шарттары сияқты проблемалар күн тәртібіне қойылады. Қазақ журналистика өндірісінің дербес теориялық бастау-бұлақтары, өзіндік тұжырымдамалары турасында тың пікірлер айтылады.
Фольклорлық саналылық, фольклорық интервенцияның ғылыми журналистика танымына, дүниетанымдық қисынға ауысуы туралы тезис дәйектеледі, сөз энергетикасының кванттық генетикамен, қазіргі биологиямен белсенді телағысы сипатталады.
Заманалы журналистика траекториясындағы туындыгерлік те, зияткерлік те, технологиялық трендтер де осы тарихи өнегеге иек артатынын авторлар орнымен жүйелейді. Әсіресе ежелгі дәуір, орта ғасырлық фольлорлық пайымдардың қазіргі журналистика теориясымен қабысып жатқандығы нақтылана түседі.
Зерттеу жұмысының басты мақсаты – журналистика ғылымындағы ынтымақтастық, тұтастық тұжырымына елеулі өзгеріс енгізу; зерттеудің идеялық түпқазығы – масс медиа теориясы бастау-бұлақтарын толымды түсінік тұрғысынан қарастыру. Зерттеу жұмысының басты ғылыми және кәделік мән-маңызы – заманалы журналистиканың теориялық трендін, практикалық контентін ұлттық мән-мазмұнмен байыту. Зерттелімнің әдіснамасы тәуелсіздік концепциясынан өріс алады, соған сәйкес ғылыми-ақпараттық еркіндік позициясы сайланады.
Зерттеу жұмысының нәтижелері: фольклор, ауыз әдебиеті, шешендік сөздер, ғибраттық баян энергетикасының ауызекі журналистика – бүгінгі мультимедиалық журналистика аралығындағы процеске ықпалы нақты мысалдармен зерделенді, талданды, олардың іргелі теориялық тұжырымға айналуы тиянақталады.
Ғылыми еңбек журналистикатану саласына қосылған елеулі үлес деп білеміз, өйткені бұл тақырып Шығыс және Батыс ғылыми ортасында журналистика пәні ретінде қарастырылмаған және оның өзектілігі туралы тыңғылықты пікір айтылмаған.
Аталмыш зерттеу қазақ ғалымдарының, түркітілдес елдердегі әріптестеріміздің ғылыми ізденісінің тұрпатын өзертпек, магистратура және доктарантурадағы жас ғалымдарға айқын жол сілтемек болмақ.
Түйін сөздер: ауызекі журналистика, Абай формуласы, тарихи функционализм.
Библиографиялық сілтемелер
Адамбаев Б. Халық даналығы. – Алматы: Рауан, 1996. -160 б.
Аникин В.П. Руский фольклор. – М.: Высшая школа, 1987. - 288 с.
Әбу Насыр әл-Фарабидің ақыл-ой пікірлері мен нақыл сөздері. – Алматы: Қазақ университеті, 2020. - 230 б.
Бабыр З. М. Бабырнама. – Алматы: Қазақ университеті, 2022. - 456 б.
Белдеубай Д. Адамның барлық әрекеті геннің қалауымен болады (Академик А. Бисенбаевпен сұхбат). //Ана тілі, 16 қараша 2023.
Гегель Г.В.Ф. Феноменология духа. – СПб.: Азбука, 2019. -704 с.
Даль В. Пословицы русского народа. – М.:ГИХЛ, 1957. - 992 с.
Дербісәлиев Ә. Қазақ даласының жұлдыздары. – Алматы: Рауан, 1995. - 240 б.
Hansen, C., Steinmetz, H. & Block, J. How to conduct a meta-analysis in eight steps: a practical guide. Manag Rev Q 72, 1–19 (2022). https://doi.org/10.1007/s11301-021-00247-4
Ильенков Э.В. Философия и культура. – М.: Политическая литература, 1991. - 464 с.4
Jaruszewska, K. M., Barański, F., Piotrowska, M., Melon, M., Dazel, O., Vorländer, M., & Herweg, A. (2019). ACOUCOU Platform to Acquire Professional Skills and Knowledge in the Field of Acoustics. Universitätsbibliothek der RWTH Aachen, p. 4351.
Конрад Н.И. Запад и Восток. – М.: Наука, 1966. - 520 с.
Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. – Алматы: Ғылым, 1978. - 736 б.
Қамзин К. Қазақ көсемсөзі жанрларының кемелдену үдерісі. – Алматы: Экономика, 2009. - 400 б.
Құнанбаев, А. Өлеңдер, аудармалар, поэмалар. – Алматы: Атамұра, 2020. - 288 б.
Лазутина Г.В., Распопова С.С. Жанры журналистского творчества. – М.: Аспект Пресс, 2011. - 320 с.
Майерс Д. Интуиция. – СПб.: Питер, 2020. - 448 с.
Марғұлан Ә. Ежелгі жыр, аңыздар. – Алматы: Жазушы, 1985. - 368 б.
Сартқожаұлы Қ. Скиф/сақтан қалған ұлы мұра. // Егемен Қазақстан, 9 қараша 2023.
Sorokin P. The crisis of our age. 2nd revised edition. – Oxford: Oneworld Publications, 1992. - 281 pages.
Sheldrake, R. & Shermer, M. Arguing Science: A Dialogue on the Future of Science and Spirit. – New York: Monkfish Book Publishing, 2016. – 160 p.
Stcherbic, V. V. (2007). Quantum genetics. CRC Press.- 174 p.
Сулейменов О. Тюрки в доистории. О происхождении древнетюркских языков и письменностей. – Алматы: Атамұра, 2002. - 320 с.
Сүйіншәлиев Х.Ж. Қазақ әдебиетінің қалыптасу кезеңдері. - Алматы: Қазақстан, 1967. - 388 б.
Сүлейменов О. Сөз коды. – Алматы: Қазақ университеті, 2014. - 91 б.
Толковый словарь казахского языка / Общ. ред. Т. Жанузаков. Алматы: Дайк-Пресс, 2008. - 968 c.
Тарази Ш. А. Қ. Көркем сөз өнері. – Алматы: Таңбалы, 2013. - 440 б.
Thomann, E., Ege, J. & Paustyan, E. (2022). Approaches to Qualitative Comparative Analysis and good practices: A systematic review. Swiss Political Science Review, 28, 557–580. https://doi.org/10.1111/spsr.12503
Чехов А.П. Брожение умов. Избранные произведения в трех томах. Том 1. Повести и рассказы 1880-1887. – М.: Художественная литература, 1970. - 608 с.
Ысқақұлы Д. Өркениет бастауы – сөз.// Ақиқат, №10, 2023.
Эйнштейн А. Как изменить мир к лучшему. – М.: Эксмо, 2013. -217 с.
Weber M. Economy and society: a new translation. Ed. K. Tribe. - Cambridge: Harvard University Press, 2019. – 520 p.
Literature:
Abu Nasyr al-Farabidin akyl-oi pikirleri men nakyl sozderi [Thoughts and sayings by Abu Nassir al-Farabi]. – Аlmaty: Kazak universiteti, 2020. - 230 p.
Аdambayev B. Halyk danalygy [Folk wisdom]. – Almaty: Rauan, 1996. -160 p.
Anikin V.P. Russkiy fol’klor [Russian folklore]. – Мoskva: Vysshaya shkola, 1987. - 288 p.
Babyr Z.M. Babyrnama. – Аlmaty: Kazak universiteti, 2022. - 456 p.
Beldeubay D. Adamnyn barlyk areketi gennin kalauymen bolady (Akademik A. Bisenbayevpen suhbat) [All human actions are dictated by genes (interview with academician A. Bisenbaev)]. //Аna tili, 16th of November 2023.
Gegel G.B.F. Fenomenologiya duha [Phenomenology of spirit]– St.Petersburg: Аzbuka, 2019. -704 p.
Dal’ V. Poslovitsy russkogo Naroda [Russian proverbs]. – Moskva: GIHL, 1957. - 992 p.
Derbisaliyev A. Kazak dalasynyn zhuldyzdary [The stars of the Kazakh steppe]. – Аlmaty: Rauan, 1995. - 240 p.
Hansen, C., Steinmetz, H. & Block, J. How to conduct a meta-analysis in eight steps: a practical guide. Manag Rev Q 72, 1–19 (2022). https://doi.org/10.1007/s11301-021-00247-4
Il’yenkov E.V. Filosofiya I kul’tura [Phylosophy and culture]. – Мoskva: Politicheskaya literatura, 1991. - 464 p.
Jaruszewska, K. M., Barański, F., Piotrowska, M., Melon, M., Dazel, O., Vorländer, M., & Herweg, A. (2019). ACOUCOU Platform to Acquire Professional Skills and Knowledge in the Field of Acoustics. Universitätsbibliothek der RWTH Aachen, p. 4351.
Konrad N.I. Zapad i Vostok [The West and the East] – Мoskva: Nauka, 1966. - 520 p.
Kazak tilinin tusindirme sozdigi [Explanatory dictionary of Kazakh language]. – Аlmaty: Gylym, 1978. - 736 p.
Kamzin K. Kazak kosemsozi zhanrlarynyn kemeldenu uderisi [The process of maturation of Kazakh journalism genres]. – Аlmaty: Эkonomika, 2009. - 400 p.
Kunanbayev, A. Olender, audarmalar, poemalar [Poems and translations]. – Аlmaty: Аtamura, 2020. - 288 p.
Lazutina G.V., Raspopova S.S Zhanry zhurnalistskogo tvorchestva [Genres of journalism art]. – Мoskva: Аspekt Press, 2011. - 320 p.
Maiers D. Intuitsiya [Intuition]. – St.Petersburg: Piter, 2020. - 448 p.
Margulan, A. Yezhelgi zhyr, anyzdar [Ancient songs and legends]. – Аlmaty: Zhazushy, 1985. - 368 p.
Sartkozhauly K. Skif/saktan kalgan uly mura [A great Scythian/Sak legacy] // Egemen Kazakstan, 9th of November, 2023.
Sorokin P. The crisis of our age. 2nd revised edition. – Oxford: Oneworld Publications, 1992. - 281 pages.
Sheldrake, R. & Shermer, M. Arguing Science: A Dialogue on the Future of Science and Spirit. – New York: Monkfish Book Publishing, 2016. – 160 p.
Stcherbic, V. V. (2007). Quantum genetics. CRC Press.- 174 p.
Suleimenov O, Tyurki v doistorii. O proishozhdenii drevnetyurkskih yazykov i pis’mennostei [Turks in prehistory. On the origin of ancient Turkic languages and scripts]. – Аlmaty: Аtamurа, 2002. - 320 p.
Suyinshaliyev H.Z. Kazak adebietinin kalyptasu kezenderi [Formation stages of Kazakh literature]. - Аlmaty: Kazakstan, 1967. - 388 p.
Suleimenov O. Soz kody [The code of the word]. – Аlmaty: Kazak universiteti, 2014. - 91 p.
Tolkovyi slovar’ kazahskogo yazyka/Obsch.red. T. Zhanuzakov [Explanatory dictionary of Kazakh language]. Аlmaty: Daik-Press, 2008. - 968 p.
Tarazi S.A.K. Korkem soz oneri [The art of artistic word]. – Аlmaty: Tanbaly, 2013. - 440 p.
Thomann, E., Ege, J. & Paustyan, E. (2022). Approaches to Qualitative Comparative Analysis and good practices: A systematic review. Swiss Political Science Review, 28, 557–580. https://doi.org/10.1111/spsr.12503
Chehov A.P. Brozhenie umov. Izbrannye proizvedeniya v treh tomah. Tom 1. Povesti I rasskazy 1880-1887 [Fermentation of minds. Selected works in three volumes. Volume 1. Tales and stories 1880-1887].– Мoskva: Hudozhestvennaya literatura, 1970. - 608 p.
Yskakuly D. Orkeniet bastauy - soz [The word as the beginning of civilization]// Аkikat, №10, 2023.
Einshtein A. Kak izmenit’ mir k luchschemu [How to change the world for the better]. – Moskva: Eksmo, 2013. -217 p.
Weber M. Economy and society: a new translation. Ed. K. Tribe. - Cambridge: Harvard University Press, 2019. – 520 p.
