Қазақ журналистикасындағы factcheck.kz және stopfake.kz жобаларының тиімділігі мен ерекшеліктері
DOI:
https://doi.org/10.26577/HJ.2023.v67.i1.03Аннотация
Мақала бүгінгі қазақ журналистикасындағы factcheck.kz және stopfake.kz жобаларының жұмысы мен өзіндік ерекшеліктерін салыстыра бағамдауға арналып отыр.
Кез-келген мәдени-ғылыми ақпараттың немесе шағын жаңалықтың рас, жалған екендігін фактчекинг арқылы анықтайды. Фактчекинг форматында жұмыс жасайтын алғашқы ресурстар өзге шет елдерде уақыт жағынан біршама алға шықты. Әрі басқа да елдерде фактчекинг ресурстардың өз ерекшеліктері мен бағыттары, сарапшылардың көзқарастары түрліше көрініс береді. Жалған ақпараттармен күрес, оның қауіптілігі жағдайында Қазақстан және әлем елдері бұл мәселеге қалай тойтарыс беріп отырғандығы бүгінгі қоғамдық ортада өзекті.
Зерттеу мақаланың мақсаты – ақпараттар ағымының қарқындылығы мен цифрлы технологиялардың ықпалында өте ауқымды жылдамдықта беріліп жатқан ақпараттарды тексерудің, сол арқылы заманауи әлемдік медиа ортадағы жалған дерекпен күресудің негізгі тетігі фактчекинг ресурстардың тиімділігі мен ерекшелігін көрсетуге бағытталды.
Мақаланы жазу барысында фактчекинг жұмыстарына тaлдaу жасалынып, оның тарихы мен даму ерекшеліктеріне cұpыптaу жасалынды. Шетелдердегі деректерді тексерудің әдістеріне салыстырмалы талдау жұмыстары жүргізілді.
Жалған ақпараттардың өмірімізге дендеп енгені соншалық, ақпараттың жалған, шындығын ажырату қиынға соқты, осы тұста медиасауаттылықты арттыру шараларының ғылыми негіздемелері басшылыққа алынуы негізгі бағыттардың бірі. Қоғамдық пікірді қалыптастырушы журналист үшін шынайы ақпарат таратуда фактчекингтің басты құрал ретінде пайдаланылуының практикалық маңызы зор.
Адамдар шын ақпарат пен жалған ақпаратты ажырата алмаған жағдайда түрлі жағдайдағы түсінбеушіліктер орын алуы мүмкін, сондықтан factcheck.kz және stopfake.kz жобаларының қажеттілігі мен маңыздылығын ерекше түйіндеп айтуға болады. Factcheck.kz пен stopfake.kz/kk/ жобаларының ақпаратты саралай білудегі тиімділігі мен қолданысын бағамдау арқылы осы бағыттағы іргелі ғылыми зерттеулерге жол ашылады.
Түйін сөздер: журналистика, factcheck.kz, stopfake.kz, жоба, фактчекинг, жалған ақпарат, шет ел, тиімдігі.
Библиографиялық сілтемелер
2 Гороховский А. Фактчекинг журналистика зерттеуінің тренді: мүмкіндігі мен болашағы: Практикалық оқу құралы. – Алматы, 2017. – 312 с.
3 Elizabeth J., Mantzarlis A. The Fact Is, Fact-Checking Can Be Better [Электронный ресурс] // Poynter. 07.07.2016. URL: https://www.poynter.org/fact-checking/2016/the-fact-is-fact- checking-can-be-better/ (дата обращения: 20.10.2020).
4 https://factcheck.kz/
5 https://stopfake.kz/kk/
6 Ильченко С.Н. Фейковая журналистика как элемент современной шоу-цивилизации// Журналистика цифровой эпохи: как меняется профессия: материалы меж-дунар. Науч-практ.конф. (Екатеринбург, 14-15 апреля 2016 г.). Екатеринбург:Изд-воУФУ, 2016. – С.110-112.
7 https://kk.wikipedia.org/wiki/
8 Brooks М. Helping kids be safe, confident explorers of the online world [Электронный ресурс]. URL: https://beinternetawesome.withgoogle.com/en_us (дата обращения: 06.10.2020).
9 https://kazbilim.kz/?p=3799
10 Diakopoulos N. Algorithmic accountability // Digital Journalism. 2014. № 3 (3). P. 398–415.
11 Ильченко С. Н. Как нас обманывают СМИ. Манипуляция информацией. СПб.:Пи-тер, 2019. – 320 с.
12 Пономарев Н. Ф. Фейковые новости в информационной войне // Филология в XXI веке. 2019 №2 ( 4) С.54-64.
13 Распопова Е.С., Богдан Е.Н. Фейковые новости: Информационная мистификация. учеб.пособие: Москва: Аспект Пресс, 2018. – 112 с.
14 Стернин И.А., Шестерина А. М. Маркеры фейка в медиатекстах. Воронеж: Ритм, 2020. – 136 с.
15 Корнев М.С. Фактчекинг: 5 надежных способов проверить информацию // Журналист, 2015, №5. – с.54-56.
16 Минюшева И.Ф. Основные тренды в развитии медиа 2016 // Российскаф наука и образование сегодня: проблемы и перспективы. 2016.№3 (10), – С.33-35.
17 Суходолов А.П., Бычкова А.М.«Фейковые новости» как феномен современного медиапространства: понятие, виды, назначение, меры противодействия // Вопросы теории и практики журналистики. – 2017. Т6. №2. – С.143-168.
18 https://factcheck.kz/glavnoe/top-10-samyx-chitaemyx-materialov-factcheck-kz-2022-goda/ (дата обращения: 31.12.2022).
19 Collins Dictionary: fake news. [Электронный ресурс]. URL: https://www.collinsdictionary. com/dictionary/english/fake-news (дата обращения: 07.12.2020).
20 De Code van de Raad voor de Journalistiek [Электронный ресурс]. URL: http://www.rvdj.be/sites/default/files/pdf/journalistieke-code.pdf (дата обращения: 15.11.2020).
21 Raad voor de Journalistiek [Электронный ресурс]. URL: https://www.rvdj.nl (дата об- ращения: 15.11.20).
Reference
1 Brooks М. Helping kids be safe, confident explorers of the online world [Elektronnyj resurs]. URL: https://beinternetawesome.withgoogle.com/en_us (data obrashcheniya: 06.10.2020).
2 Gorohovskij A. (2017) Faktcheking zhurnalistika zertteuіnің trendі: mүmkіndіgі men bolashaғy: Praktikalyқ oқu құraly [Trends in Fact-Checking Journalism Research: Opportunities and Prospects: A Practical Study Guide]. – Almaty, 2017. – 312 s.
3 Diakopoulos N. Algorithmic accountability // Digital Journalism. 2014. № 3 (3). P. 398–415.
4 Elizabeth J., Mantzarlis A. The Fact Is, Fact-Checking Can Be Better [Elektronnyj resurs] // Poynter. 07.07.2016. URL: https://www.poynter.org/fact-checking/2016/the-fact-is-fact- checking-can-be-better/ (data obrashcheniya: 20.10.2020).
5 De Code van de Raad voor de Journalistiek [Elektronnyj resurs]. URL: http://www.rvdj.be/sites/default/files/pdf/journalistieke-code.pdf (data obrashcheniya: 15.11.2020).
6 Il'chenko S.N.(2016) Fejkovaya zhurnalistika kak element sovremennoj shou-civilizacii// ZHurnalistika cifrovoj epohi: kak menyaetsya professiya: materialy mezh-dunar. Nauch-prakt.konf. (Ekaterinburg, 14-15 aprelya 2016g.) [Fake journalism as an element of modern show-civilization // Journalism of the digital age: how the profession is changing: materials of the international. Scientific-practical conf. (Yekaterinburg, April 14-15, 2016)]. Ekaterinburg:Izd-voUFU, 2016. – s.110-112.
7 Il'chenko S. N.(2019) Kak nas obmanyvayut SMI. Manipulyaciya informaciej [How the media deceives us. Information manipulation]. SPb.:Pi-ter, 2019. – 320 s.
8 Kornev M.S. (2015). Faktcheking: 5 nadezhnyh sposobov proverit' informaciyu [Fact-Checking: 5 Reliable Ways to Verify Information]. Zhurnalist, 2015, №5. – s.54-56.
9 Collins Dictionary: fake news. [Elektronnyj resurs]. URL: https://www.collinsdictionary. com/dictionary/english/fake-news (data obrashcheniya: 07.12.2020).
10 Minyusheva I.F. (2016). Osnovnye trendy v razvitii media 2016 [Main trends in media development 2016]. Rossijskaf nauka i obrazovanie segodnya: problemy i perspektivy. 2016, №3 (10), – s.33-35.
11 Ponomarev N. F.(2019) Fejkovye novosti v informacionnoj vojne // Filologiya v XXI veke [Fake news in the information war // Philology in the XXI century]. – 2019. №2 (4) s.54-64.
12 Raspopova E.S., Bogdan E.N. (2018) Fejkovye novosti: Informacionnaya mistifikaciya [Fake News: Information hoax]. ucheb.posobie: Moskva: Aspekt Press, 2018. – 112 s.
13 Sternin I.A., Shesterina A.M. (2020). Markery fejka v mediatekstah [Fake markers in media texts]. Voronezh: Ritm, 2020. – 136 s.
14 Suhodolov A.P., Bychkova A.M. (2017). «Fejkovye novosti» kak fenomen sovremennogo mediaprostranstva: ponyatie, vidy, naznachenie, mery protivodejstviya [«Fake news» as a phenomenon of modern media space: concept, types, purpose, countermeasures]. Voprosy teorii i praktiki zhurnalistiki. – 2017. T6. №2. – s.143-168.
15 Raad voor de Journalistiek [Elektronnyj resurs]. URL: https://www.rvdj.nl (data obrashcheniya: 15.11.20).
16 Fejk aкparat: otandyк zhаne аlemdіk tаzhіrbie, mediasauattylyқty arttyru men zhazalau sharalary.https://www.inform.kz/kz/feyk-akparat-otandyk-zhane-alemdik-tazhiribe-mediasauattylykty-arttyru-men-zhazalau-sharalary_a3896221 (7.02.2022.)
17 https://factcheck.kz/glavnoe/top-10-samyx-chitaemyx-materialov-factcheck-kz-2022-goda/ (data obrashcheniya: 31.12.2022).
18 https://factcheck.kz/
19 https://stopfake.kz/kk/
20 https://kk.wikipedia.org/wiki/
21 https://kazbilim.kz/?p=3799
