Киберқауіпсіздік және балалардың құқығын қорғау
DOI:
https://doi.org/10.26577/HJ.2023.v68.i2.01Аннотация
Қазіргі таңда технология мен интернеттің дамуы қауіпсіздіктің дәстүрлі қағидаларын өзгертіп, бұл мәселеге жаңаша көзқараста қарап, нақты кешенді шаралар қабылдау керектігін алға тартып отыр. Бұл бағыттағы ең өзекті мәселе балалардың құқығын қорғауға тікелей байланысты, яғни нақтырақ айтсақ жас ұрпақты интернетке тәуелділіктен арылту және киберкеңістіктен келетін қауіп-қатерден оларды қорғаудың заңдық тетіктерін іске қосу.
Осы зерттеудің мақсаты - киберкеңістіктегі балалардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша жан-жақты зерттеу жүргізу және мектеп оқушыларына, оның ішінде жасөспірімдерге баса назар аудару, өйткені статистикалық мәліметтер көрсеткендей, балалар ұялы телефондар мен әлеуметтік медианы осы кезеңде белсенді қолдана бастайды.
Бұл мақалада қазіргі кезде елімізде өзекті болып отырған интернет кеңістігін құқықтық тұрғыдан реттеу мәселесінің маңыздылығы сипатталады. Оның ішінде ғаламтордың балалар үшін зиянды қауіп-қатерінің күннен-күнге артып келе жатқандығы туралы сөз болады. Бұл сұрақ біздің еліміздің ғана емес, барлық әлемнің құқық қорғаушылары мен БАҚ өкілдерін толғандырып отыр. Мұның себептері де салмақты, біріншіден, бұл ақпараттық қорғаныс және жас ұрпақтың қауіпсіздігі, екіншіден, оқушылардың құқықтарын қорғау мәселелерімен тығыз байланыста қарастырылады. Бұл зерттеудің құндылығын танытады.
Мақалада тақырыпқа орай статистикалық мәліметтерді және қажетті деректерді жинастыру, оларды талдау, саралау, салыстыру, сонымен қатар инфографиялық әдіс-тәсілдер сияқты зерттеу әдіснамасы қолданылған.
Автор еліміздегі балалардың киберқауіпсіздігі және олардың құқықтық сауаттылығы мәселесін алға тарта отырып, бұл бағытта мемлекет пен қоғам тарапынан заңдық реттеу шараларын қолға алу қажеттігін көрсетеді. Мақала авторы осы бағыттағы шетелдік реттеу шараларын жан-жақты талдай келіп, сонымен қатар олардың озық тәжірибелерін сараптайды. Бұны зерттеудің негізгі нәтижелері ретінде қарастыруға болады.
Түйін сөздер: киберқауіпсіздік, әлеуметтік медиа, құқықтық реттеу, балалар құқығы, құқықтық сауаттылық, кибербуллинг.
Библиографиялық сілтемелер
Әдебиеттер тізімі:
1. Bozzola E, Spina G, Ruggiero M, Vecchio D, Carusi C, Bozzola M, et al. (2015) Media use during adolescence. Ital J Paediatr. 45:149
2. Bozzola E, Staiano A.M., Spina G, Zamperini N., Marino F., Corsello G. (2021) Social media use to improve communication on children and adolescent’s health: the role of the Italian Paediatric Society influencers Ital J Paediatr. 47:171, P. 2 –9.
3. Dawn A. Edick (1998) Regulation of Pornography on the Internet in the United States and the United Kingdom: A Comparative Analysis, 21 B.C. Int’l & Comp.L.Rev.437 http: lawdigitalcommons.bc.edu/iclr/vol21/iss2/4.
4. Evangelio C., Gonzalez S. (2021) Cyberbullying in elementary and middle school students: A systematic review J Computers and Education Volume 176, November
5. Luyten H. (2021) Studies in Educational Evaluation Volume 72, march, 101101
6. Kostygina G, Tran H, Binns S, Szczypka G, Emery S, Vallone D, et al. (2020 Boosting health campaign reach and engagement through use of social media influencers and memes. SM+S. 6:1–12
7. Kowalski R.M., Limber S.P. & Agatston P.W. (2011) Cyberbullying: Bullying in the digital age (2nd ed.) Chichester. Wiley-Blackwell
8. Lund L., Solvhoj N.I., Danielsen D., Andersen S. (2021) Electronic media use and sleep in children and adolescents in western countries: a systematic review BMS Public Health 21:1598, P. 2 –14.
9. Макарова Е.А. Психологические особенности кибербуллинга как формы интернет-преступления // Российский психологический журнал. -2016. –Т. 13. - №3. – С. 293-311.
10. Паламарчук А.В. (2012) Регулирование правоотношений в сети Интернет в зарубежных странах // Вестник Академии Генеральный Прокуратуры РФ, – №6 (32), – C. 24-31.
11. Smith P.K.6 Mahdavi J., Carvalho M., Fisher S., Russel S. &Tippett N. (2008) Cyberbullying: Its nature and impact in secondary school pupils. Journal of Child and Psychiatry, 49, 376-385.
Электрондық ресурс:
1. 2020 жылдағы ҚР балалардың жағдайы туралы баяндама// https://www.gov.kz/uploads/2020/6/18/0826df886699636fbe94a957cd865d4e_original.5624519.pdf
2. Об утверждении Правил профилактики травли (буллинга) ребенка// https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2200031180
3. Aftab P. Cyberbullying: An Interview with Parry Aftab. 2011 Режим доступа: http: //etcjournal.com /2011/02/17/7299/
4. Бенгина Е.А., Гришаева С.А. Кибербуллинг как новая форма угрозы психологическому здоровью личности подростка. Режим доступа: https://cyberleninka.ru/article/n/kiberbulling-kak-novaya-forma-ugrozy-psihologicheskomu-zdorovyu-lichnosti-podrostka/viewer
5. Баранов А.А. Психологический анализ причин подросткового кибербуллинга [Электронный ресурс]/ Баранов А.А., Рожина С.В. – Режим доступа: https://cyberleninka.ru-article/n/psiholoqicheskiy-analis-ot-internet-travli.html (дата обращения: 01.02.2018).
6. Берекет А. Алматылық ер азамат 7 жастағы қыздардың жалаңаш суретін шетелдік сайтқа жүктеген /Түркістан газеті, 16.11.2022 ж.
7. Болатбекұлы Ж. Шын әлемдегі виртуал өмір, 2023. [Электрондық ресурс]/ – Қолжетімділік: https://kazgazeta.kz/news/133911 (мәлімет қаралған күн: 29.03.2023).
8. Cyberbullying Research Center report, 2010. [Электронный ресурс]/ – Режим доступа: http: /www. Cyberbullying.us (дата обращения: 01.02.2018).
9. Сапарқызы Г. Әлеуметтік желідегі әлімжеттік //Astana aqshamy газеті, 11.08.2022 ж. https://astana-akshamy.kz/aleumettik-zhelidegi-alimzhettik/)
10. Солдатова Г.В., Зотова Е.Ю. (2011) Зона риска: Российские и европейские школьники: проблемы онлайн –социализации. Результаты исследования «Дети России онлайн». Дети в информационном обществе, 7, 46-55. Режим доступа: http: //detionline.com/assets/files/journal/7/12 research_7pdf.
11. Назханов Т., Пасечникова Н. Правовая защита малолетних и несовершеннолетних от буллинга – Режим доступа: https://ntp.kz/articles/pravovaja-zashhita-maloletnih-i-nesovershennoletnih-ot-bullinga/.
12. Raphael Reis Coelho Jonice de Oliveira (2021) How Twitter has been used for share pedophilia content in 2020: An empirical study https://dl.acm.org/doi/abs/10.1145/3470482.3479473
13. Cristina Criddle Facebook grilled over mental-health impact on kids (2021) https://www.bbc.com/news/technology-58753525
14. https: // adilet.zan.kz (105-бап, ҚР Қылмыстық Кодексi 2014 жылғы 3 шiлдедегі № 226-V).
References:
1. Bozzola E, Spina G, Ruggiero M, Vecchio D, Carusi C, Bozzola M, et al. (2015) Media use during adolescence. Ital J Paediatr. 45:149, p. 14 –27.
2. Bozzola E, Staiano A.M., Spina G, Zamperini N., Marino F., Corsello G. (2021) Social media use to improve communication on children and adolescent’s health: the role of the Italian Paediatric Society influencers Ital J Paediatr. 47:171, p. 2 –9.
3. Dawn A.Edick (1998) Regulation of Pornography on the Internet in the United States and the United Kingdom: A Comparative Analysis, 21 B.C. Int’l & Comp.L.Rev.437 http: lawdigitalcommons.bc.edu/iclr/vol21/iss2/4.
4. Evangelio C., Gonzalez S. (2021) Cyberbullying in elementary and middle school students: A systematic review J Computers and Education Volume 176, November
5. Luyten H. (2021) Studies in Educational Evaluation Volume 72, march, 101101
6. Kostygina G, Tran H, Binns S, Szczypka G, Emery S, Vallone D, et al. (2020 Boosting health campaign reach and engagement through use of social media influencers and memes. SM+S. 6:1–12
7. Kowalski R.M., Limber S.P. & Agatston P.W. (2011) Cyberbullying: Bullying in the digital age (2nd ed.) Chichester. Wiley-Blackwell
8. Lund L., Solvhoj N.I., Danielsen D., Andersen S. (2021) Electronic media use and sleep in children and adolescents in western countries: a systematic review BMS Public Health 21:1598, P. 2 –14.
9. Makarova Е.А. Psihologicheskie osobennosti kiberbullinga kak formy internet prestuplenie // Rossiski psihologicheski journal. -2016. –Т. 13. - №3. – S. 293-311.
10. Palamarchuk А.V. Regulrovanie pravootnoshenii v seti Internet v zarubezhnyh stranah [Regulation of legal relations on the Internet in foreign countries] // Vestnik Akademi generalnyi prokuratury [Bulletin of the Academy of the Prosecutor General of the Russian Federation], – 2012, – №6 (32), – C. 24-31. [in Russian].
11. Smith P.K.6 Mahdavi J., Carvalho M., Fisher S., Russel S. &Tippett N. (2008) Cyberbullying: Its nature and impact in secondary school pupils. Journal of Child and Psychiatry, 49, 376-385.
Electronic resources:
1. 2020 zhyldagy QR balalardyn ;agdaiy turaly baiandama– Available at: https://www.gov.kz/uploads/2020/6/18/0826df886699636fbe94a957cd865d4e_original.5624519.pdf [in Kazakh].
2. Ob utberzhdeni pravil profilaktiki travli rebenka. – Available at: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2200031180
3. Aftab P. Cyberbullying: An Interview with Parry Aftab. 2011. – Available at: http: //etcjournal.com /2011/02/17/7299/
4. Bengina Е.А., Grishaeva S.А. Kiberbulling kak novaia phorma ugrozy psihologicheskomu zdoroviu lichnosti podrostka. – Available at: https://cyberleninka.ru/article/n/kiberbulling-kak-novaya-forma-ugrozy-psihologicheskomu-zdorovyu-lichnosti-podrostka/viewer
5. Baranov А.А. Psihologicheski analis prichin podrostkovogo kiberbullinga. – Available at: https://cyberleninka.ru-article/n/psiholoqicheskiy-analis-ot-internet-travli.html (дата обращения: 01.02.2018).
6. Bereket А. Аlmanylyk azamat 7 zhastagy kyzdardyn zhalanash suretin sheteldik saittarga zhuktegen /Тurkistan gazeti, 16.11.2022 zh.
7. Bolatbekuky Zh. Shyn alemdegi virtual, 2023. – Available at: https://kazgazeta.kz/news/133911
8. Cyberbullying Research Center report, 2010. – Available at: http: /www. Cyberbullying.us
9. Saparqyzy GГ. Aleumettik zhelidegi alimzhettik //Astana aqshamy газеті, 11.08.2022. – Available at: https://astana-akshamy.kz/aleumettik-zhelidegi-alimzhettik/)
10. Soldatova G.B., Zotova IU. (2011) Zona riska: Rossiskie I ebropeiskie shkolniki: problem onlain-sochializachii. Deti v inphormachionnom obshestve, 7, 46-55. – Available at: http: //detionline.com/assets/files/journal/7/12 research_7pdf.
11. https://news.sky.com/story/covid-19-online-hate-speech-has-increased-by-20-in-the-uk-since-start-of-the-pandemic-research-finds-12469034 (2021)
12. Raphael Reis Coelho Jonice de Oliveira (2021) How Twitter has been used for share pedophilia content in 2020: An empirical study https://dl.acm.org/doi/abs/10.1145/3470482.3479473
13. Cristina Criddle Facebook grilled over mental-health impact on kids (2021) https://www.bbc.com/news/technology-58753525
14. https: // adilet.zan.kz (105-бап, ҚР Қылмыстық Кодексi 2014 жылғы 3 шiлдедегі № 226-V).
1. Bozzola E, Spina G, Ruggiero M, Vecchio D, Carusi C, Bozzola M, et al. (2015) Media use during adolescence. Ital J Paediatr. 45:149
2. Bozzola E, Staiano A.M., Spina G, Zamperini N., Marino F., Corsello G. (2021) Social media use to improve communication on children and adolescent’s health: the role of the Italian Paediatric Society influencers Ital J Paediatr. 47:171, P. 2 –9.
3. Dawn A. Edick (1998) Regulation of Pornography on the Internet in the United States and the United Kingdom: A Comparative Analysis, 21 B.C. Int’l & Comp.L.Rev.437 http: lawdigitalcommons.bc.edu/iclr/vol21/iss2/4.
4. Evangelio C., Gonzalez S. (2021) Cyberbullying in elementary and middle school students: A systematic review J Computers and Education Volume 176, November
5. Luyten H. (2021) Studies in Educational Evaluation Volume 72, march, 101101
6. Kostygina G, Tran H, Binns S, Szczypka G, Emery S, Vallone D, et al. (2020 Boosting health campaign reach and engagement through use of social media influencers and memes. SM+S. 6:1–12
7. Kowalski R.M., Limber S.P. & Agatston P.W. (2011) Cyberbullying: Bullying in the digital age (2nd ed.) Chichester. Wiley-Blackwell
8. Lund L., Solvhoj N.I., Danielsen D., Andersen S. (2021) Electronic media use and sleep in children and adolescents in western countries: a systematic review BMS Public Health 21:1598, P. 2 –14.
9. Макарова Е.А. Психологические особенности кибербуллинга как формы интернет-преступления // Российский психологический журнал. -2016. –Т. 13. - №3. – С. 293-311.
10. Паламарчук А.В. (2012) Регулирование правоотношений в сети Интернет в зарубежных странах // Вестник Академии Генеральный Прокуратуры РФ, – №6 (32), – C. 24-31.
11. Smith P.K.6 Mahdavi J., Carvalho M., Fisher S., Russel S. &Tippett N. (2008) Cyberbullying: Its nature and impact in secondary school pupils. Journal of Child and Psychiatry, 49, 376-385.
Электрондық ресурс:
1. 2020 жылдағы ҚР балалардың жағдайы туралы баяндама// https://www.gov.kz/uploads/2020/6/18/0826df886699636fbe94a957cd865d4e_original.5624519.pdf
2. Об утверждении Правил профилактики травли (буллинга) ребенка// https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2200031180
3. Aftab P. Cyberbullying: An Interview with Parry Aftab. 2011 Режим доступа: http: //etcjournal.com /2011/02/17/7299/
4. Бенгина Е.А., Гришаева С.А. Кибербуллинг как новая форма угрозы психологическому здоровью личности подростка. Режим доступа: https://cyberleninka.ru/article/n/kiberbulling-kak-novaya-forma-ugrozy-psihologicheskomu-zdorovyu-lichnosti-podrostka/viewer
5. Баранов А.А. Психологический анализ причин подросткового кибербуллинга [Электронный ресурс]/ Баранов А.А., Рожина С.В. – Режим доступа: https://cyberleninka.ru-article/n/psiholoqicheskiy-analis-ot-internet-travli.html (дата обращения: 01.02.2018).
6. Берекет А. Алматылық ер азамат 7 жастағы қыздардың жалаңаш суретін шетелдік сайтқа жүктеген /Түркістан газеті, 16.11.2022 ж.
7. Болатбекұлы Ж. Шын әлемдегі виртуал өмір, 2023. [Электрондық ресурс]/ – Қолжетімділік: https://kazgazeta.kz/news/133911 (мәлімет қаралған күн: 29.03.2023).
8. Cyberbullying Research Center report, 2010. [Электронный ресурс]/ – Режим доступа: http: /www. Cyberbullying.us (дата обращения: 01.02.2018).
9. Сапарқызы Г. Әлеуметтік желідегі әлімжеттік //Astana aqshamy газеті, 11.08.2022 ж. https://astana-akshamy.kz/aleumettik-zhelidegi-alimzhettik/)
10. Солдатова Г.В., Зотова Е.Ю. (2011) Зона риска: Российские и европейские школьники: проблемы онлайн –социализации. Результаты исследования «Дети России онлайн». Дети в информационном обществе, 7, 46-55. Режим доступа: http: //detionline.com/assets/files/journal/7/12 research_7pdf.
11. Назханов Т., Пасечникова Н. Правовая защита малолетних и несовершеннолетних от буллинга – Режим доступа: https://ntp.kz/articles/pravovaja-zashhita-maloletnih-i-nesovershennoletnih-ot-bullinga/.
12. Raphael Reis Coelho Jonice de Oliveira (2021) How Twitter has been used for share pedophilia content in 2020: An empirical study https://dl.acm.org/doi/abs/10.1145/3470482.3479473
13. Cristina Criddle Facebook grilled over mental-health impact on kids (2021) https://www.bbc.com/news/technology-58753525
14. https: // adilet.zan.kz (105-бап, ҚР Қылмыстық Кодексi 2014 жылғы 3 шiлдедегі № 226-V).
References:
1. Bozzola E, Spina G, Ruggiero M, Vecchio D, Carusi C, Bozzola M, et al. (2015) Media use during adolescence. Ital J Paediatr. 45:149, p. 14 –27.
2. Bozzola E, Staiano A.M., Spina G, Zamperini N., Marino F., Corsello G. (2021) Social media use to improve communication on children and adolescent’s health: the role of the Italian Paediatric Society influencers Ital J Paediatr. 47:171, p. 2 –9.
3. Dawn A.Edick (1998) Regulation of Pornography on the Internet in the United States and the United Kingdom: A Comparative Analysis, 21 B.C. Int’l & Comp.L.Rev.437 http: lawdigitalcommons.bc.edu/iclr/vol21/iss2/4.
4. Evangelio C., Gonzalez S. (2021) Cyberbullying in elementary and middle school students: A systematic review J Computers and Education Volume 176, November
5. Luyten H. (2021) Studies in Educational Evaluation Volume 72, march, 101101
6. Kostygina G, Tran H, Binns S, Szczypka G, Emery S, Vallone D, et al. (2020 Boosting health campaign reach and engagement through use of social media influencers and memes. SM+S. 6:1–12
7. Kowalski R.M., Limber S.P. & Agatston P.W. (2011) Cyberbullying: Bullying in the digital age (2nd ed.) Chichester. Wiley-Blackwell
8. Lund L., Solvhoj N.I., Danielsen D., Andersen S. (2021) Electronic media use and sleep in children and adolescents in western countries: a systematic review BMS Public Health 21:1598, P. 2 –14.
9. Makarova Е.А. Psihologicheskie osobennosti kiberbullinga kak formy internet prestuplenie // Rossiski psihologicheski journal. -2016. –Т. 13. - №3. – S. 293-311.
10. Palamarchuk А.V. Regulrovanie pravootnoshenii v seti Internet v zarubezhnyh stranah [Regulation of legal relations on the Internet in foreign countries] // Vestnik Akademi generalnyi prokuratury [Bulletin of the Academy of the Prosecutor General of the Russian Federation], – 2012, – №6 (32), – C. 24-31. [in Russian].
11. Smith P.K.6 Mahdavi J., Carvalho M., Fisher S., Russel S. &Tippett N. (2008) Cyberbullying: Its nature and impact in secondary school pupils. Journal of Child and Psychiatry, 49, 376-385.
Electronic resources:
1. 2020 zhyldagy QR balalardyn ;agdaiy turaly baiandama– Available at: https://www.gov.kz/uploads/2020/6/18/0826df886699636fbe94a957cd865d4e_original.5624519.pdf [in Kazakh].
2. Ob utberzhdeni pravil profilaktiki travli rebenka. – Available at: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2200031180
3. Aftab P. Cyberbullying: An Interview with Parry Aftab. 2011. – Available at: http: //etcjournal.com /2011/02/17/7299/
4. Bengina Е.А., Grishaeva S.А. Kiberbulling kak novaia phorma ugrozy psihologicheskomu zdoroviu lichnosti podrostka. – Available at: https://cyberleninka.ru/article/n/kiberbulling-kak-novaya-forma-ugrozy-psihologicheskomu-zdorovyu-lichnosti-podrostka/viewer
5. Baranov А.А. Psihologicheski analis prichin podrostkovogo kiberbullinga. – Available at: https://cyberleninka.ru-article/n/psiholoqicheskiy-analis-ot-internet-travli.html (дата обращения: 01.02.2018).
6. Bereket А. Аlmanylyk azamat 7 zhastagy kyzdardyn zhalanash suretin sheteldik saittarga zhuktegen /Тurkistan gazeti, 16.11.2022 zh.
7. Bolatbekuky Zh. Shyn alemdegi virtual, 2023. – Available at: https://kazgazeta.kz/news/133911
8. Cyberbullying Research Center report, 2010. – Available at: http: /www. Cyberbullying.us
9. Saparqyzy GГ. Aleumettik zhelidegi alimzhettik //Astana aqshamy газеті, 11.08.2022. – Available at: https://astana-akshamy.kz/aleumettik-zhelidegi-alimzhettik/)
10. Soldatova G.B., Zotova IU. (2011) Zona riska: Rossiskie I ebropeiskie shkolniki: problem onlain-sochializachii. Deti v inphormachionnom obshestve, 7, 46-55. – Available at: http: //detionline.com/assets/files/journal/7/12 research_7pdf.
11. https://news.sky.com/story/covid-19-online-hate-speech-has-increased-by-20-in-the-uk-since-start-of-the-pandemic-research-finds-12469034 (2021)
12. Raphael Reis Coelho Jonice de Oliveira (2021) How Twitter has been used for share pedophilia content in 2020: An empirical study https://dl.acm.org/doi/abs/10.1145/3470482.3479473
13. Cristina Criddle Facebook grilled over mental-health impact on kids (2021) https://www.bbc.com/news/technology-58753525
14. https: // adilet.zan.kz (105-бап, ҚР Қылмыстық Кодексi 2014 жылғы 3 шiлдедегі № 226-V).
Жүктелулер
Как цитировать
Oshanova, O. Z. (2023). Киберқауіпсіздік және балалардың құқығын қорғау. Журналистика сериясы, 68(2), 4–15. https://doi.org/10.26577/HJ.2023.v68.i2.01
Шығарылым
Бөлім
Журналистика: Қоғам. Тарих. Саясат. Заң. Экономика.
