Патшалық Ресей мен кеңестік билік кезеңдерінде ұлттық иденфикация мәселелерінің Қазақстан баспасөзінде көрініс табуы
DOI:
https://doi.org/10.26577/HJ.2023.v68.i2.09Аннотация
Бұл материалда патшалық Ресей мен кеңестік билік кезеңдеріндегі ұлттық идентификация және ұлттық бірегейлік проблемаларының Қазақстан басылымдарында көрініс табуы жайында сөз болады. Автор мақаласында қозғалып отырған күрделі мәселелердің ұлттық маңызын әлемдік тәжірибе контексінде пайымдаудан өткізуге ұмтылыс жасайды.
Мақалада қамтылып отырған кезеңдерде қазақ халқы аса ауыр трагедияларды бастан кешірді. Айталық, XVIIІ-XIX ғасырларда патшалық Ресей қазақ жерінде отарлау саясатын жүргізді. Мақалада кеңестік биліктің жер мәселесінде патшалық Ресей саясатын жалғастырғаны нақтыланады.
Кезінде кеңестік тарихи оқулықтар мен әдебиет, өнерде шындық айтылмады. Кеңестік идеология ықпалындағы қазақ журналистикасы да дәрменсіздік танытты.
Тәуелсіздік талаптары ұлттық идентификация мен ұлттық бірегейлік проблемаларының ұлт журналистикасында көрініс табуын шындық тұрғысында бағалаудың қажеттілігін туындатты.
Автордың алға қойған мақсаты – қазақ журналистикасының дамуы мен қалыптасуындағы рөлі мен орнын айқындап, республикалық басылымдарда ұлттық мүдде мәселелерінің жазылу принциптері мен әдіс-тәсілдерін, формаларын ашып көрсету.
Мақаланың ғылыми-зерттеу идеясы республика баспасөзінде ұлттық идентификация мен ұлттық бірегейлік проблемалары мәселелерін кешенді түрде қозғауға қадам жасауда. Бұл мақаланың ғылыми жаңалығын айқындайды.
Еңбектің ғылыми негізделген қорытындылары қазақ халқының Ресей империясы мен кеңестік билік кезеңдерінде сана-сезімінің қалыптасуы мен дамуының ұлттық идентификация мен ұлттық бірегейлікке ұмтылысының шеңберінде баспасөз беттерінде жарияланған материалдарды ой елегінен өткізу барысында нақтыланған.
Мақалада генезистік және типологиялық талдау, тарихи деректерді салыстыра зерттеу әдістемесі қолданылды.
Мақала материалдарын журналистика, саясаттану және өзге де қоғамдық пәндер бойынша жалпы және арнаулы курстарды дайындауда пайдалануға болады.
Бұл мақала Қазақстан журналистикасының теориясы мен тәжірибесі бағытындағы зерттеулердің құрамдас бөлігі болып табылады және Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің ғылыми-зерттеулер жоспарына енгізілген.
Әлемдік Academic Premium орталығының мәліметі бойынша мақала авторының ғылыми-зерттеу еңбектеріне 170-тен астам ғылыми еңбектерде сілтеме жасалған. Интернет пен академиялық орталарда, мақаларда, кітаптарда, тезистерде, қолжазбалар мен оқу бағдарламаларында автордың зерттеулеріне назар аударылған. Әлемдегі бірқатар университеттердің ғалымдары мақала авторының еңбектеріне оң баға берген.
Кілт сөздер: ұлт қасіреті, патшалық Ресей, жер трагедиясы, кеңестік билік, сталинизм, коммунистік идеология, желтоқсан трагедиясы.
Библиографиялық сілтемелер
2. Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалар. – Алматы, -1957. –307 б.
3. Arendt H. The Origins of Totalitarism. HBJ; 1979.
4. Avtorkhanov A. Empire of the Kremlin. Soviet type of colonialism. West Germany: Prometheus-Ferlak; 1988.
5. Балғабаев С. Қызыл кітапқа жазылатын халық //Қазақ әдебиеті. -1991. –17 шілде; Ағайынға айтарым //Қазақ әдебиеті. -1992. -10 көкек; Аллаберген Қ. Отарлау саясатының ойрандары. –Алматы: Рауан. -1993. 90 б.
6. Berlin I. Russian Thinkers. London: Penguin Books; 1979.
7. Brzezinski, Z. B. (1988). A great failure. The birth and death of communism in the twentieth century. Moscow: Mezhdunarodnyye otnosheniya.
8. Brutskus BD. Socialist economy. Theoretical thoughts about the Russian experience. Paris: Quest; 1988.
9. Catherine Putz. The diplomat. //1986: Kazakhstan’s Other Independence Anniversary. December 16, 2016. https://thediplomat.com/2016/12/1986-kazakhstans-other-independence-anniversary/
10. Восстание туземцев в Средней Азии. –Кзыл-Орда, 1927. С.46-47.
11. D. Aacnson. Virgin and idle lands Program Repraised // Annals of the Association of American Geographers. Vol.52.№1 (March, 1962.- p.73) Jackson O. The virgin and idle lands of Western Siberia and Kazakhstan: a geographical Appfaisal // The geographical Review. V.XLVI. №1 (January, 1956) -p.2.
12. d’Agostino A. Emerging from Communism. Lessons from Russia, China and Eastern Europe. Cambridge: The MIT Press; 1988.
13. Дулатов М. Шығармалары. Өлеңдер, қара сөздер, көсемсөз. Қазақ ССР Ғылым акад., Әуезов атын. Әдебиет және өнер инс-ты; Құраст. М.Әпсеметов, Г.Дулатова. Алғы сөзін жазған Ж.Ысмағұлов. – Алматы: Жазушы, 1991. – 308-319 бб.
14. Елубаев С. Нәубет. Мезгіл мінбесінен //Қазақ әдебиеті. -1988. -18 наурыз.
15. Zhelev J. Fascism. The totalitarian power. Dialogue. 1991; 6:31-42.
16. Ибраћим Ш. Қазақстан Россияға өз еркімен қосылды ма?.. //Қазақ әдебиеті. -1990. -23 мамыр; Zenkovsky S.A. Pan-Turkism and Islam in Russia. Cambridge: Harvard Univ.Press,1960.-p.46.
17. Carr EH. The Russian Revolution from Lenin to Stalin. 1917- 1929. Moscow: Inter-Verso; 1990.
18. Кәпқызы Е. Спабек Әсіп: шетелдіктерді тайраңдатып қойған соң, қазақ қайдан оңады // Қазақ әдебиеті. -2018. -20 сәуір.
19. Қазақтар өз атынан қалай айырылды? Левшин А. Бұра тартып, әділеттіліктен аттамайық // Қазақстан коммунисі. -1991. №5. – 47-50 бб.
20. //ҚазҰУ Хабаршысы. Журналистика сериясы. 1999. №7. – 12-13 бб.
21. Қозыбаев М. «Ақтаңдақтар» ақиқаты // Социалистік Қазақстан. -1988. -11 қыркүйек.
22. Қойгелдиев М. Саяси элита және ұлт мүддесі. Тарих. Таным // -Егемен Қазақстан. -1999. -26 ақпан.
23. Нүсіпхан Айтан. Заман және зиялы. Уақыт сауалы // Ана тілі. 1998. 10 қыркүйек.
24. Нұрпейісов К. Қазақ атын қалай қайтарып алды? //Қазақстан коммунисі. 1991. №6. – 40-41 бб.
25. Pipes R. History, socialism and reconstruction about Russian. Russia under the new regime. Dialogue. 1991; 5:71-83.
26. Рамазан Д. Қазақстан көпұлтты республика ма? Көзқарас //Қазақ әдебиеті. -1996. -28 мамыр.
27. Roy O. The New Central Asia. The Creation of Nations. New York; 2000.
28. Сапаргалиев Г. Карательная политика царизма в Казахстане. –Алма-Ата, 1966. – 317 с.
29. Сейфуллин С. Қазақты «қазақ» дейік, тарихи қатені түзетейік //Еңбекшіл қазақ. 1923. 15 ақпан.
30. Солжиницын А. Архипелаг ГУЛАГ (опыт художественного исследования). Том І, ІІ, ІІІ. –Москва: Советский писатель. -1989.
31. Такер Р. Сталин: путь к власти. 1879-1929. История и личность. Пер.с. англ. / Общая ред. и послесл. В.С. Лельчука. – Моксва, 1990. – 480 с.; Осмыслить культ Сталина. – М.: Прогресс. 1989. – 656 с.
32. Уәлиханов Ш. Таңдамалы шығармалар. – Алматы, 1980. – 97 б.
33. Шарипов С. Екі томдық шығармалар жинағы, -Т. 2. -Алматы, 1982. – 202 б.
34. Shendel W, Zurcher E. Identity Politics in Central Asia and the Muslim World. Nationalism, Ethnicity and labor in 20 Century. New York: I.R. TAURIS Publishers; 2001.
35. Shukman H. The Russian Revolution. 1891-1924. London: Pimliko; 1997.
36. Hantington S. The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order. Мoscow: АСТ; 2003.
37. Joanna Lillis. Kazakhstan’s Bloody December. | Published in History Today Volume 68 Issue 12 December.
https://www.historytoday.com/archive/feature/kazakhstan%E2%80%99s-bloody-december
References
1. Aimauytov Zh. Shygarmaları: Romandar, povest, angimeler, pesalar [Works]. – Almaty: Zhazushy, 1989. - 561b.
2. Altınsarin I. Tandamalı shygarmalar. [Selected works]. – Almaty, 1955. 307 b.
3. Arendt H. The Origins of Totalitarism. HBJ; 1979.
4. Avtorkhanov A. Empire of the Kremlin. Soviet type of colonialism. West Germany: Prometheus-Ferlak; 1988.
5. Balgabaev S. Kızıl kitapqa jazılatın xalıq [People who write in the Red Book] // Qazaq adebieti. 1991. –17 shilde; Agayınga aytarım [I will tell my brother] // Qazaq adebieti. 1992. 10 kokek; Allabergen Q. Otarlaw sayasatının oyrandarı [The ruins of the colonial policy] . –Almaty: Rau+an, 1993. -90 b.
6. Berlin I. Russian Thinkers. London: Penguin Books; 1979.
7. Bzezinski Z. B. A great failure. The birth and death of communism in the twentieth century. Moscow: Mezhdunarodnyye otnosheniya. [International relations]. 1988.
8. Brutskus BD. Socialist economy. Theoretical thoughts about the Russian experience. Paris: Quest; 1988.
9. Catherine Putz. The diplomat. //1986: Kazakhstan’s Other Independence Anniversary. December 16, 2016. https://thediplomat.com/2016/12/1986-kazakhstans-other-independence-anniversary/
10. Vosstanie twzemcev v Sredney Azii. [Uprising of natives in Central Asia]. –Kzıl-Orda, 1927. S.46-47.
11. D.Acnson. Virgin and idle lands Program Repraised // Annals of the Association of American Geographers. Vol.52.№1 (March, 1962.- p.73).
12. d’Agostino A. Emerging from Communism. Lessons from Russia, China and Eastern Europe. Cambridge: The MIT Press; 1988.
13. Dwlatov M. Shıgarmaları. Olender, qara sozder, kosemsoz. [Works. Poems, black words, proverbs]. – Qazaq SSR Gılım akad., Awezov atın. Adebiet jane oner ins-tı; Qurast. M.Apsemetov, G.Dwlatova. Algı sozin jazgan J.Ismagulov. – Almaty: Jazshı, 1991. – 308-319 bb.
14. Elubaev S. Naubet. Mezgil minbesinen [It's time. From the pulpit of the period]// Qazaq adebieti. 1988. 18 nawrız.
15. Zhelev J. Fascism. The totalitarian power. Dialogue. 1991; 6:31-42.
16. Ibragim Shamsat. Qazaqstan Rossiyaga oz erkimen qosıldı ma?.. [Did Kazakhstan join Russia voluntarily?] // Qazaq adebieti. 1990. 23 mamır; Zenkovsky S.A. Pan-Turkism and Islam in Russia. [Pan-Turkism and Islam in Russia]. Cambridge: Harvard Univ. Press,1960.-p.46
17. Carr EH. The Russian Revolution from Lenin to Stalin. 1917- 1929. Moscow: Inter-Verso; 1990.
18. Kapqızı E. Spabek Asip: sheteldikterdi tayrandatıp qoygan son, qazaq qaydan onadı. [Asip: after alienating foreigners, where will the Kazakh recover]. // Qazaq adebieti. 2018. 20 sawir.
19. Qazaqtar oz atınan qalay ayırıldı? A.Levshin: «Bura tartıp, adilettilikten attamayıq» // ["Let's not turn away from justice"],Qazaqstan kommwnisi. 1991. №5. – 47-50 better.
20. QazÜU Хаbarshysy. Zhurnalistika seriasy. [Journalism Series]. 1999. №7. – 12-13 bb.
21. Qozıbaev M. «Aqtandaqtar» akikatı. [The truth of "white people"]. //Socialistik Qazaqstan. 1988. 11 qırkuyek.
22. Qoygeldiev M. Sayasi elita jane ult muddesi. Tarix. Tanım [Political elite and national interest. History. Recognition]. // Egemen Qazaqstan. 1999. 26 aqpan.
23. Nusipxan Aytan. Zaman jane ziyalı. Waqıt sawalı. [Modern and intelligent. Question of time] //Ana tili. 1998. 10 qırkuyek.
24. Nurpeyisov K. Qazaq atın qalay qaytarıp aldı? [How did you get the Kazakh name back? ] // Qazaqstan kommwnïsi. 1991. №6. – 40-41 bb.
25. Pipes R. History, socialism and reconstruction about Russian. Russia under the new regime. Dialogue. 1991; 5:71-83.
26. Ramazan D. Qazaqstan kopulttı respwblika ma? Kozqaras [Is Kazakhstan a multinational republic? Viewpoint] //Qazaq adebieti. 1996. 28 mamır.
27. Roy O. The New Central Asia. The Creation of Nations. New York; 2000.
28. Sapargaliev G. Karatelnaya politïka carizma v Kazaxstane. [Punitive policy of tsarism in Kazakhstan]. –Alma-Ata, 1966. – 317 str.
29. Seyfwllin S. Qazaqtı «qazaq» deyik, tarihi qateni tuzeteyik [Let's call Kazakh "Kazakh", let's correct the historical mistake]. //Enbekshil qazaq. 1923. 15 aqpan.
30. Soljinicın A. GWLAG arhipelagı (korkemdik zerttew tajirïbesi). [Archipelago Gulag (experience of artistic torture)]. I, II, III tom. – Maskew: Sovet jazwshısı, 1989 j.
31. Taker R.Stalïn: bïlikke jol. 1879-1929 jj. Tarix jane tulga. parsı. Agılshın [Stalin: the path to power. 1879-1929. History and personality]. / Jalpı red. tusinw. Understand the cult of Stalin]. – M.: Progress. 1989. - 656 b.
32. Walihanov Sh. Tandamalı shıgarmalar // [Selected works]. – Almatı, 1980. – 97 b.
33. Sharipov S. Eki tomdıq shıgarmalar jinagı. [Two-volume collection of works]. 2-t., Almatı, 1982. – 202 b.
34. Shendel W, Zurcher E. Identity Politics in Central Asia and the Muslim World. Nationalism, Ethnicity and labor in 20 Century. New York: I.R. TAURIS Publishers; 2001.
35. Shukman H. The Russian Revolution. 1891-1924. London: Pimliko; 1997.
36. Hantington S. The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order. Мoscow: АСТ; 2003.
37. Joanna Lillis. Kazakhstan’s Bloody December. | Published in History Today Volume 68 Issue 12 December. https://www.historytoday.com/archive/feature/kazakhstan%E2%80%99s-bloody-december
