БАҚ-тағы креативті индустрия мәселесі: креативті экономика және әлемдік тәжірибе
DOI:
https://doi.org/10.26577/HJ.2024.v72.i2.8Кілттік сөздер:
БАҚ, креативті индустрия, креативті экономика, жаңа мамандықтар Атласы, цифрлық мәдениет.Аннотация
Мақалада БАҚ-тағы креативті индустрия мәселесі және әлемдік тәжірибеге негізделген креативті экономиканың даму бағыттары талданады. Шығармашылық индустрияның қалыптасуы екімыңыншы жылдары әлем елдерінің дағдарысқа ұшыраған кезеңдеріне тұспа-тұс келді. Сондықтан оны дағдарысты жоюға қарсы құрал ретінде пайдалану қажеттілігі туды. Осы саланың қарқынды түрде дамуы экономика мен мәдениет секторындағы шығыстардың өсуіне әсер етті. Сондай-ақ индустриялық-инновациялық құрылымдардың қызметі жақсара бастады. Креативті индустрияны жетілдіру арқылы жаңа жұмыс орындары ашылып, «шығармашылық экономиканың» алғышарттары пайда болды. Инновациялық білім беру бағдарламалары құрастырылып, тиімді мәдени шаралар іске асты.
Зерттеу мақаланың мақсаты – БАҚ-тағы креативті индустрияның әлемдік тәжірибесінің үлгілерін терең қарастыру арқылы, оны Қазақстанның экономикалық саясаты мен сыртқы экономикалық байланыстарын жақсартудағы қолданыс аясын жетілдіруге ықпал ету.
Мақалада креативті индустрия, креативті экономика, креативті ұғым туралы ғылыми-теориялық еңбектер мен жарияланымдарды талдай отырып, қорытынды жасау әдістері пайдаланылды. БАҚ-тағы жарияланған материалдар мен тақырыпқа қатысты зерттеулер ұсынған отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері негізінде әлеуметтік және статистикалық мәліметтер көрсетілді.
Креативті идеяларды зерттеу жұмыстары Қазақстанда 2021 жылдан бастап жүзеге асты. Жаңа мамандықтардың Атласы пайда болып, экономиканың сан түрлі қажеттілігін болжауға болатын мүмкіндіктер туды. Атласта еңбек нарығын өзгертетін басты салалар көрсетілді. Оның ішінде тау-кен металлургия, мұнай-газ, ауылшаруашылығы, көлік және логистика, энергетика, туризм, машина жасау, құрылыс сияқты өндіріс орындары бар.
Зерттеу жұмысының нәтижесінде 2002 жылдан әлем бойынша креативті тауарлардың экспорты мен импортының екі есе өскендігі айқындалды. Креативті индустрияның қарқынды өсуі АҚШ, Ұлыбритания, Германия, Оңтүстік Корея, Жапония, Жаңа Зеландия мен Гонконг сияқты елдерде байқалған. Зерттеу мақаланың құндылығы отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері мен қазақстандық БАҚ-тағы креативті индустрия мәселелерінің жазылуын тереңінен қарастыру арқылы айқындалады.
Мақалада Британдық кеңестің Қазақстандағы креативті индустрияларға жүргізген зерттеулеріне де назар аударылады. Онда заңды тұлғаларды тіркеу, жұмыспен қамту, жалақы сияқты маңызды деректер көрсетіледі. Зерттеу нәтижесінде Қазақстанда креативті индустрияға арналған он жеті мың кәсіпорынның жұмыс істейтіндігі белгілі болды.
Библиографиялық сілтемелер
Айтжанбайқызы Г. Креативті экономика – өзгеріс өлшемі. //Егемен Қазақстан, 8 қараша, 2022.
Благова И. Зарубежный опыт развития креативных индустрий //Проблемы современных социокультурных исследований: сборник научных трудов по материалам Международной научно-практической конференций 27 октября, 2020. – Белгород: ООО Агентство перспективных научных исследований (АПНИ), 2020, - с 45-48.
Бықай Ф. Креативті экономика – қандай экономика? // Егемен Қазақстан, 25 қазан, 2021.
Бүркітбай М. «Корей толқыны» жаһанды қалай тербетеді? Егемен Қазақстан, 27 желтоқсан, 2021.
Балғабаев С. Креативті индустрия: әдебиет және өнер //Қазақ әдебиеті, 15 қыркүйек, 2023.
Deuze, M. (2007). Convergence culture in the creative industries. International Journal of Cultural Studies, 10(2), 243-263 p. https://www.andredeak.com.br/pdf/cultura_convergencia_industria_criativa.pdf. (Accessed: 20.02.2024)
Для чего был создан Атлас новых профессий Казахстана. URL:https://inbusiness.kz/ru/last/dlya-chego-byl-sozdan-atlas-novyh-professij-kazahstana [Электронный ресурс]. (дата обращения:12.02.2024)7
Grodach, C. (2013). Cultural economy planning in creative cities: Discourse and practice. *International Journal of Urban and Regional Research*, 37(5), 1747-1765 p. https://eprints.qut.edu.au/74431/1/Grodach_forthcoming_CE_Discourse_IJURR.pdf . (Accessed: 20.02.2024).
Ерғали З. Креативті экономика: өнерді өрге жүздіру. //Егемен Қазақстан, 28 сәуір, 2023.
Флорида Р. Креативный класс: люди, которые меняют будущее. – Москва: ИД «Классика – ХХІ», 2007, -324 с.
Жусупова А. Развитие креативной экономики: зачем нам это надо? [Электронный ресурс], URL:https://ekonomist.kz/wp-content/uploads/2020/02/Развитие-креативной-экономики-зачем-нам-это-надо-scaled.jpg, Ekonomist.kz, (дата обращения: 05.01.2024).
Хокинс Д. Креативная экономика. – Москва: ИД «Классика – ХХІ», 2011, -322 с.
Как развивается креативная экономика в Казахстане [Электронный ресурс]. URL: https: // Forbes.kz //woman (дата обращения: 02.02.2024).
Кузнецова П. 10 самых востребованных компетенций будущего URL: https://is20-2019.susu.ru/kuznetsovapa/2020/03/02/10-samyh-vostrebovannyh-kompetenczij-budushhego/ 2.03.2020. [Электронный ресурс]. (дата обращения: 12.02.2024).
Khlystova, O. (2023). Toward Sustainable Recovery and Inclusive Growth of the Creative Economy in a Post-COVID-19 World. https://www.researchgate.net/profile/Avril-Joffe/publication/361463635_How_Governments_Could_Better_Engage_with_the_Working_Practices_of_the_21st_Century_Creative_Economy/links/62b2f8e389e4f1160c92f624/How-Governments-Could-Better-Engage-with-the-Working-Practices-of-the-21st-Century-Creative-Economy.pdf#page=228 (Accessed: 20.02.2024).
Қазақстан Республикасы Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің Актілер жинағы. – Астана, 2023.
Лендри Ч. Креативный город. – Москва: ИД «Классика – ХХІ», 2006, -399 с.
Lee, H. K. (2017). The political economy of ‘creative industries’. Media, Culture & Society, 39(7), 1078-1088 p. https://kclpure.kcl.ac.uk/ws/portalfiles/portal/60966711/HKLee_Political_economy_of_creative_industries_accepted_version_13112016_.pdf (Accessed: 20.02.2024).
Pratt, A. C. (2011). The cultural economy: A call for spatialized ‘production of culture’ perspectives. International Journal of Urban and Regional Research, 35(1), 128-139 p. https://openaccess.city.ac.uk/id/eprint/12248/1/ (Accessed: 20.02.2024).
Pratt, A.C. (2008). Creative cities: the cultural industries and the creative class. *Geografiska Annaler: Series B, Human Geography*, 90(2), 107-117 p. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1111/j.1468-0467.2008.00281.x
Popiel, P. (2017). The tech lobby: Tracing the contours of new media elite lobbying power. *Communication Culture & Critique*, 11(4), 566-585 p. https://www.researchgate.net/profile/Pawel- Popiel/publication/331049004_The_Tech_Lobby_Tracing_the_Contours_of_New_Media_Elite_Lobbying_Power/links/5ef345a44585153fb1b0b2bd/The-Tech-Lobby-Tracing-the-Contours-of-New-Media-Elite-Lobbying-Power.pdf. (Accessed: 20.02.2024).
Петренко Е., Королева А., Шаймерденова Р. Креативті индустрияны басқару. Оқу құралы. - Қарағанды: ҚарМУ, 2022. -63 б.
Сағынтаев Б. Алматы: креативті экономиканы дамыту перспективалары. //Алматы ақшамы, 5 қазан, 2021.
Суховская Д. «Қаланың креативті кеңістігі: лофтар, коворкинг аймақтары, арт аумақтар арқылы халықтың шығармашылық әлеуетін іске асыру //Молодой ученый. №10, 2013. – 650-652 б.
Садыкова Э. Креативті экономика: әлемдік тәжірибе және Қазақстан. Л. Гумилев атындағы Еуразия үлттық университетінің хабаршысы. Экономика сериясы. 2021. №4, 92-102 бб.
Tokbaeva, D. (2017). Creative Industries and Creative Economy: Taking Stock and Moving Forward. *Journal of Creative Industries and Cultural Studies (JOCIS)*, 9, 129-132 p. https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=9022176. (Accessed: 20.02.2024).
References
Aitjanbaiqyzy G. Kreativti ekonomika – ozgeris olshemi [Creative economy is a measure of change] //Egemen Kazakstan, 8 qarasha, 2022.
Blagova I. Zarubezhnyj opyt razvitiya kreativnyh industrij //Problemy sovremennyh sociokulturnyh issledovanij: sbornik nauchnyh trudov po materialam Mezhdunarodnoj nauchno-prakticheskoj konferencij 27 oktyabrya, 2020. [Foreign experience in the development of creative industries // Problems of modern sociocultural research: a collection of scientific papers based on the materials of the International Scientific and Practical Conference October 27, 2020]. – Belgorod: OOO Agentstvo perspektivnyh nauchnyh issledovanij (APNI), 2020, - s 45-48.
Byqai F. Kreativtı ekonomika – qandai ekonomika? [Creative economy - what kind of economy?] // Egemen Kazakstan, 25 qazan, 2021.
Burkitbai M. «Korei tolqyny» jaһandy qalai terbetedi? [How will the "Korean wave" shake the world?] //Egemen Kazakstan, 27 jeltoqsan, 2021.
Balgabaev S. Kreativti industria: adebiet jane oner [Creative industry: literature and art] //Kazak adebieti, 15 qyrkuiek, 2023.
Deuze, M. (2007). Convergence culture in the creative industries. International Journal of Cultural Studies, 10(2) 243-263 p.https://www.andredeak.com.br/pdf/cultura_convergencia_industria_criativa.pdf. (Accessed: 20.02.2024).
Dlya chego byl sozdan Atlas novyh professij Kazakstana [Atlas of new professions of Kazakhstan was created for that purpose]. URL: https://inbusiness.kz/ru/last/dlya-chego-byl-sozdan-atlas-novyh-professij-kazahstana [Elektronnyj resurs]. (data obrashcheniya: 02.02.2024).
Grodach, C. (2013). Cultural economy planning in creative cities: Discourse and practice. *International Journal of Urban and Regional Research*, 37(5), 1747-1765 p. https://eprints.qut.edu.au/74431/1/Grodach_forthcoming_CE_Discourse_IJURR.pdf . (Accessed: 20.02.2024).
Ergali Z. Kreativti ekonomika: onerdi orge juzdiru [Creative Economy: Bringing the Arts to Life]. //Egemen Kazakstan, 28 sauir, 2023.
Florida R. Kreativnyj klass: lyudi, kotorye menyayut budushchee [Creative class: people who change the future]. – Moskva: ID «Klassika – ХХІ», 2007, -324 s.
Zhusupova A. Razvitie kreativnoj ekonomiki: zachem nam eto nado? [Development of the creative economy: why do we need it? [Elektronnyj resurs], URL: https://ekonomist.kz/wp-content/uploads/2020/02/Развитие-креативной-экономики-зачем-нам-это-надо-scaled.jpg Ekonomist.kz, 2020. (data obrashcheniya: 02.02.2024)
Hokins D. Kreativnaya ekonomika [Creative economy]. – Moskva: ID «Klassika – ХХІ», 2011, -322 s.
Kak razvivaetsya kreativnaya ekonomika v Kazakstane [How the creative economy is developing in Kazakhstan] [Elektronnyj resurs]. URL: https: // Forbes.kz //woman (data obrashcheniya: 02.02.2024).
Kuznecova P. 10 samyh vostrebovannyh kompetencij budushchego [Atlas of new professions of Kazakhstan was created for that purpose]. URL: https://is20-2019.susu.ru/kuznetsovapa/2020/03/02/10-samyh vostrebovannyh-kompetenczij-budushhego/ 2. 03. 2020. [Elektronnyj resurs]. (data obrashcheniya: 02.02.2024).
Khlystova, O. (2023). Toward Sustainable Recovery and Inclusive Growth of the Creative Economy in a Post-COVID-19 World. https://www.researchgate.net/profile/Avril-Joffe/publication/361463635_How_Governments_Could_Better_Engage_with_the_Working_Practices_of_the_21st_Century_Creative_Economy/links/62b2f8e389e4f1160c92f624/How-Governments-Could-Better-Engage-with-the-Working-Practices-of-the-21st-Century-Creative-Economy.pdf#page=228 (Accessed: 20.02.2024).
Kazakstan Respublikasy Prezidenti men Kazaqstan Respublikasy Ukimetinin Aktiler jinagy [Collection of Acts of the President of the Republic of Kazakhstan and the Government of the Republic of Kazakhstan]. – Astana, 2023. 233 b.
Lendri Ch. Kreativnyj gorod [Creative city]. – Moskva: ID «Klassika – ХХІ», 2006, -399 s.
Lee, H. K. (2017). The political economy of ‘creative industries’. Media, Culture & Society, 39(7), 1078-1088 p. https://kclpure.kcl.ac.uk/ws/portalfiles/portal/60966711/HKLee_Political_economy_of_creative_industries_accepted_version_13112016_.pdf (Accessed: 20.02.2024).
Pratt, A. C. (2011). The cultural economy: A call for spatialized ‘production of culture’ perspectives. International Journal of Urban and Regional Research, 35(1), 128-139 p. https://openaccess.city.ac.uk/id/eprint/12248/1/ (Accessed: 20.02.2024).
Pratt, A.C. (2008). Creative cities: the cultural industries and the creative class. *Geografiska Annaler: Series B, Human Geography*, 90(2), 107-117 p. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1111/j.1468-0467.2008.00281.x
Popiel, P. (2017). The tech lobby: Tracing the contours of new media elite lobbying power. *Communication Culture & Critique*, 11(4), 566-585 p.
Petrenko E., Koroleva A., Shaimerdenova R. Kreativti industriany basqaru [Creative Industry Management]. Oqu quraly. - Karagandy: KarMU, 2022. -63 b.
Sagyntaev B. Almaty: kreativti ekonomikany damytu perspektivalary [Almaty: prospects for the development of creative economy]. //Almaty akshamy, 5 qazan, 2021.
Suhovskaia D. Kalanyn kreativti kenistigi: loftar, kovorking aimaqtary, art aumaqtar arqyly halyqtyn shygarmashylyq aleuetin iske asyru [Creative space of the city: realizing the creative potential of the people through lofts, co-working areas, art areas //Molodoi uchenyi. №10, 2013. – 650-652 b.
Sadykova E. Kreativti ekonomika: alemdik tajiribe jane Kazakstan [Creative economy: world experience and Kazakhstan]. L. Gumilev atyndagy Eurazia ulttyq universitetinin habarshysy. Ekonomika seriasy. 2021. №4, 92-102 bb.
Tokbaeva, D. (2017). Creative Industries and Creative Economy: Taking Stock and Moving Forward. *Journal of Creative Industries and Cultural Studies (JOCIS)*, 9, 129-132 p. https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=9022176. (Accessed: 20.02.2024).
Авторлар туралы мәлімет:
Майкотова Ғалия Тлеубергеновна (корреспондент автор) – филология ғылымдарының кандидаты, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, журналистика факультеті Баспасөз және электронды БАҚ кафедрасының доценті (Алматы қ., Қазақстан, эл. пошта: e-mail: maikotova.galia1971@gmail.com);
Рамазанова Айгүл Әмірғалиқызы – филология ғылымдарының докторы, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, журналистика факультеті баспагерлік-редакторлық және дизайнерлік өнер кафедрасының профессоры (Алматы қ., Қазақстан, эл. пошта: Aigulramazan65@mail.ru);
Әлмұхаметова Махаббат Құрмашевна – Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, журналистика факультеті баспагерлік-редакторлық және дизайнерлік өнер кафедрасының оқытушысы (Алматы қ., Қазақстан, эл. пошта: mahabbat-almuhametova@mail.ru);
Жолдас Фариза Азаматовна – Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, журналистика факультеті Баспасөз және электронды БАҚ кафедрасының 1 курс магистранты (Алматы қ., Қазақстан, эл. пошта: Joldas.fariza@bk.ru);
Ортай Жанерке Мұратханқызы– Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, журналистика факультеті Баспасөз және электронды БАҚ кафедрасының 1 курс магистранты (Алматы қ., Қазақстан, эл. пошта: zhanerke.ortay@gmail.com);
Information about authors
Maikotova Galiya (corresponding author) - candidate of philological sciences, associate professor of the press and electronic media department of the journalism faculty of Al-Farabi Kazakh National University (Almaty, Kazakhstan, e-mail: maikotova.galia1971@gmail.com);
Ramazan Aigul - Doctor of Philology, Professor of the Department of Publishing, Editorial and Design Art, Faculty of Journalism, Al-Farabi Kazakh National University (Almaty, Kazakhstan, e-mail: Aigulramazan65@mail.ru);
Almukhametova Makhabbat - lecturer at the Department of Publishing, Editorial and Design Art, Faculty of Journalism, Al-Farabi Kazakh National University (Almaty, Kazakhstan, e-mail: mahabbat-almuhametova@mail.ru);
Zholdas Fariza - 1st year master's student of the Department of Press and Electronic Media, Faculty of Journalism, Al-Farabi Kazakh National University (Almaty, Kazakhstan, e-mail: Joldas.fariza@bk.ru);
Ortay Zhanerke - 1st year master's student of the Department of Press and Electronic Media, Faculty of Journalism, Al-Farabi Kazakh National University (Almaty, Kazakhstan, e-mail: zhanerke.ortay@gmail.com);
Поступило 19 января 2024 г.
Принято 7 апреля 2024 г.
