Постшындық дәуіріндегі медиа: антиинтеллектуализм мен популизм салдары
DOI:
https://doi.org/10.26577/HJ.2024.v72.i2.9Кілттік сөздер:
әлеуметтік медиа, қоғамдық сана, фейк, фактчек, манипуляция, пропаганда, антиинтеллектуализм, популизм.Аннотация
Мақала авторлары постшындық ұғымы жайлы ғылыми тұжырымдарды салыстыра талдай келіп, жалған ақпарат, манипуляция, үгіт-насихаттың қоғамдық санаға әсеріне айрықша назар аударады. Сондай-ақ постшындық дәуіріндегі медиадағы антиинтеллектуализм мен популизм көрінісін бірнеше кезеңге бөліп қарастырады.
Ақпараттық-коммуникациялық технология дәуірінде «жалған жаңалықтардың» ықпалы мен постшындық дәуіріндегі шынайы ақпаратқа деген сенімнің жоғалуының салдары жайлы тұжырым жасалады.
Зерттеу жұмысының мақсаты – постшындық ұғымы жайлы ғылыми тұжырымдар мен ақпараттық кеңістіктегі популизм, антиинтеллектуализм мәселелеріне талдау.
Зерттеу барысында әлемдік саясат пен медиакеңістікте соңғы жылдары жиі айтылып, зерттеліп жүрген постшындық дәуіріндегі негізгі тенденциялар жайлы айтылады; медиакеңістікте «жалған ақпараттың» қоғамдық санаға әсері мен ықпалы, оның салдары талданады; сондай-ақ антиинтеллектуализм мен популизмнің медиадағы көрінісіне нақты мысалдар келтіріп, қоғамның қазіргі құндылықтары туралы түрлі пікірлер мен тұжырымдар салыстыра талданады.
Зерттеу жұмысының әдістемесі – постшындық дәуіріндегі медиакеңістіктегі жалған ақпарат, үгіт-насихат, манипуляция және т.б. әсер ету әдістеріне талдау, БАҚ жарияланымдарына контент, дискурс талдау, салыстырмалы анализ жасау, сондай-ақ жалған ақпаратты тану, әлеуметтік медиа пайдаланушыларының медиасауатын айқындау мақсатында сауалнама алу, әлеуметтанулық зерттеу әдістерін пайдалану арқылы қорытынды жасау.
Постшындық туралы зерттеулерге салыстырмалы талдау нәтижесінде отандық медиакеңістіктегі репрессия жылдарындағы және тәуелсіздікке дейінгі кезеңдегі ақпарат тарату мен сталиндік билік зардабы бетпердесінің ашылуы бүгінгі көзқарас тұрғысынан зерделенеді. Әлеуметтік медиадағы жалған ақпараттың қоғамдық сана ықпалына мысалдар келтіре отырып, дәстүрлі БАҚ-тың сапасы мен мазмұнын арттыруға қатысты ұсыныстар айтылды. Зерттеу нәтижесінде қоғам постшындық дәуіріне қалай және қандай салдармен келгеніміз туралы тұжырым жасалды.
Ғылыми еңбек саясаттану мен журналистика саласындағы пәнаралық байланыста қарастырылатын өзекті тақырыптардың бірі. Әлеуметтік медианың қоғамдық санаға ықпалы мен заманауи журналистика мәселелерін зерттеушілер арасында постшындық дәуіріне қатысты ғылыми зерттеу соңғы жылдары ғана айтылып келеді. Постшындық дәуіріндегі отандық медиада антиинтеллектуализм мен популизмнің салдарын тарихи оқиғалар негізінде жіктеуді зерттеудің ғылыми жаңалығы деуге болады.
Библиографиялық сілтемелер
Аққұлы С. (2023) Репрессия болмағанда қазақтардың саны 70 миллионнан асатын еді https://el.kz/repressiya-bolmaganda-qazaqtardyn-sany-70-millionnan-asatyn-edi-sultan-han-aqqululy_76679/Қаралған күні: 10.04.2024.
Alterman E. (2004) When Presidents Lie //The Nation. https://www.thenation.com/article/archive/when-presidents-lie/
Alterman E. (2012) The Cuban Missile Crisis: Thirteen Days… and Fifty Years // The Nation. https://www.thenation.com/article/archive/cuban-missile-crisis-thirteen-days-and-fifty-years/ Қаралған күні: 5.04.2024.
Ahmed Al Sheikh (2016) The media in the post-truth era // https://www.aljazeera.com/opinions/2016/12/11/the-media-in-the-post-truth-eraҚаралған күні: 10.04.2024.
Betül Çanakpınar, Murat Kalelioğlu and V. Doğan Günay (2024) Semiotics and political discourse in the post-truth era // De Gruyter Mouton January 18, 2024. 10(1): 65–82. // Semiotics and political discourse in the post-truth era (degruyter.com)
В будущее возьмут не всех (2024) // https://centergt.ru/tothefuture Қаралған күні: 16.04.2024.
Корецкая О.В. (2017)Концепт post-truth как лингвистическое явление современного англоязычного медиадискурса// Филологические науки Вопросы теории и практики. № 7–3(73). стр. 136-138https://cyberleninka.ru/article/n/kontsept-post-truth-kak-lingvisticheskoe-yavlenie-sovremennogo-angloyazychnogo-mediadiskursa Қаралған күні: 5.04.2024.
Қожбанхан Е.Қ., Қалдыбекова А.Д. (2020) «Пост-шындық» («Post-thuth»), медиа және саясат / Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Хабаршысы, Саяси ғылымдар. Аймақтану. Шығыстану. Түркология сериясы. №1 (130) 2020. 145-155 бб. https://dspace.enu.kz/handle/data/17635 Қаралған күні: 12.04.2024.
Қосай Н. (2023) Экономикалық популизм: көрпеңе қарай көсіл! // Aikyn газеті. 01.04.2023. https://aikyn.kz/247147/ekonomikalyk-populizm-korpene-karay-kosil Қаралған күні: 8.04.2024.
Мемлекет басшысы Қ.Тоқаевтың Саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күніне байланысты үндеуі (2021)/ https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysy-kasym-zhomart-tokaevtyn-sayasi-kugyn-surgin-zhane-asharshylyk-kurbandaryn-eske-alu-kunine-baylanysty-undeui-3042646 Қаралған күні: 16.04.2024.
Pennycook, G., Cannon, T. D., & Rand, D. G. (2018)Prior exposure increases perceived accuracy of fake news. Journal of Experimental Psychology: General, 147(12), 1865-1880.DOI: 10.1037/xge0000465 //Prior Exposure Increases Perceived Accuracy of Fake News by Gordon Pennycook, Tyrone Cannon, David G. Rand :: SSRN Қаралған күні: 9.04.2024.
Roberts D. (2010) Post-truth politics https://grist.org/politics/2010-03-30-post-truth-politics/Қаралған күні: 11.04.2024.
Садықұлы С. (2012) «Қазақ әдебиеті» газеті – ұлттық рух жаршысы // «Ақиқат» журналы. https://aqiqat.kazgazeta.kz/news/565 Қаралған күні: 10.04.2024
Soroush Vosoughi, Deb Roy, Sinan Aral (2018) The spread of true and false news online Vosoughi et al., Science 359, 1146–1151 9 March, 2018. https://www.science.org/doi/10.1126/science.aap9559 Қаралған күні: 9.04.2024.
Tesich S. (1992) The Watergate Syndrome: A Government Of Lies. The Nation. January, 6/13https://www.prrac.org/projects/fair_housing_commission/los_angeles/AndPoorGetPoorer-TheNation.01.96.pdf Қаралған күні: 5.04.2024.
Тоқаев Қ. (2021) Ашаршылық туралы мәліметтерді мұқият зерттеу керек https://kaz.zakon.kz/madeniet-shou-biznes/5053042-asharshyly-turaly-m-l-metterd-m-iyat.htmlҚаралған күні:16.04.2024.
Хейвуд Эндрю (2020) Саясаттану. -Алматы: «Ұлттық аударма бюросы» қоғамдық қоры, 520-б.
References
Aqqūly S. (2023) Represia bolmağanda qazaqtardyñ sany 70 millionnan asatyn edı. [Without repression, the number of Kazakhs would have exceeded 70 million] // https://el.kz/repressiya-bolmaganda-qazaqtardyn-sany-70-millionnan-asatyn-edi-sultan-han-aqqululy_76679/ Qaralğankünı: 10.04.2024.
Alterman E.(2004) When Presidents Lie. //The Nation. https://www.thenation.com/article/archive/when-presidents-lie/
Alterman E. (2012) The Cuban Missile Crisis: Thirteen Days… and Fifty Years. // The Nation. https://www.thenation.com/article/archive/cuban-missile-crisis-thirteen-days-and-fifty-years/ Qaralğankünı: 5.04.2024.
Ahmed Al Sheikh (2016) The media in the post-truth era. // https://www.aljazeera.com/opinions/2016/12/11/the-media-in-the-post-truth-era Qaralğan künı: 10.04.2024.
Betül Çanakpınar, Murat Kalelioğlu and V. DoğanGünay (2024) Semiotics and political discourse inthe post-truth era. De Gruyter Mouton January 18, 2024. 10(1): 65–82. // https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/lass-2023-0040/html
V buduşee vözmut ne vseh (2024) // [What will come next] https://centergt.ru/tothefuture Qaralğan künı: 16.04.2024.
Koreskaia O.V. (2017) Konsept post-truth kak lingvisticheskoe iavlenie sovremennogo angloiazychnogo mediadiskursa. FilologicheskienaukiVoprosyteoriiipraktiki. № 7–3(73). str. 136-138 [Post-truth concept as linguistic origin of modern English-speaking media]. Philological science issues theory and practice № 7–3(73). pp. 136-138 https://cyberleninka.ru/article/n/kontsept-post-truth-kak-lingvisticheskoe-yavlenie-sovremennogo-angloyazychnogo-mediadiskursa Qaralğan künı: 5.04.2024.
Qojbanhan E.Q.,Qaldybekova A.D. (2020) «Post-şyndyq»(«Post-thuth»), media jäne saiasat / L.N. Gumilev atyndağy Eurazia ūlttyq universitetınıñ Habarşysy, Saiasiğylymdar. Aimaqtanu. Şyğystanu. Türkologiaseriasy. №1 (130) 2020. 145-155 bb. ["Post-thuth", media and politics] Bulletin of the L. N. Gumilyov Eurasian National University, Political Sciences. Regional Studies. Oriental Studies. Turkology series. No. 1 (130) 2020. pp. 145-155. https://dspace.enu.kz/handle/data/17635 Qaralğan künı: 12.04.2024.
Qosai N. (2023) Ekonomikalyq populizm: körpeñe qarai kösıl! Aikyn gazetı. [Economic populism: the leader towards your blanket!] Aikyn newspaper. 01.04.2023. https://aikyn.kz/247147/ekonomikalyk-populizm-korpene-karay-kosil Qaralğan künı: 8.04.2024.
Memleket basşysy Q.Toqaevtyñ Saiasi quğyn- sürgın jäne aşarşylyq qūrbandaryn eske alu künıne bailanysty ündeuı (2021). [Address of the head of State K. Tokayev on the occasion of the day of remembrance of victims of political repression and famine] https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysy-kasym-zhomart-tokaevtyn-sayasi-kugyn-surgin-zhane-asharshylyk-kurbandaryn-eske-alu-kunine-baylanysty-undeui-3042646 Qaralğan künı: 16.04.2024.
Pennycook, G.,Cannon, T. D., & Rand, D. G. (2018). Prior exposure increases perceived accuracy of fake news. Journal of Experimental Psychology: General, 147(12),1865-1880. DOI: 10.1037/xge0000465 //Prior Exposure Increases Perceived Accuracyof Fake News by Gordon Pennycook, Tyrone Cannon, David G. Rand :: SSRN Qaralğan künı: 9.04.2024.
Roberts D. (2010) Post-truth politics. https://grist.org/politics/2010-03-30-post-truth-politics/ Qaralğan künı: 11.04.2024.
SadyqūlyS. (2012) «Qazaq ädebietı» gazetı – ūlttyq ruh jarşysy // «Aqiqat» jurnaly. [Newspaper «Kazakh literature» – National Spiritual Bulletin] // Magazine «Akikat» https://aqiqat.kazgazeta.kz/news/565 Qaralğan künı: 10.04.2024.
SoroushVosoughi, Deb Roy, Sinan Aral (2018) The spread of true and false news online. Vosoughi et al., Science 359, 1146–1151 9 March, 2018. https://www.science.org/doi/10.1126/science.aap9559 Qaralğan künı: 9.04.2024.
Tesich S. (1992) The Watergate Syndrome: A Government Of Lies. The Nation. January, 6/13 https://www.prrac.org/projects/fair_housing_commission/los_angeles/AndPoorGetPoorer-TheNation.01.96.pdf Qaralğan künı: 5.04.2024.
Toqaev Q. (2021) Aşarşylyq turaly mälımetterdı mūqiat zertteu kerek. [Data on the famine should be carefully studied] // https://kaz.zakon.kz/madeniet-shou-biznes/5053042-asharshyly-turaly-m-l-metterd-m-iyat.html Qaralğan künı:16.04.2024.
Heivud Endrü (2020) Saiasattanu. -Almaty: «Ūlttyqaudarmabürosy» qoğamdyqqory, 520-b. [Political Science. - Almaty: public fund "National Translation Bureau", p. 520].
Авторлар туралы мәлімет:
Есімова Гауһарай Аманғалиқызы, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті журналистика білім беру бағдарламасының 2-курс докторанты (Астана Қазақстан, эл.почта:gaukharai@bk.ru);
Әшірбекова Гүлмира Шайтмағанбетқызы,(корреспондент автор) Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті баспасөз және баспа ісі кафедрасының доценті, ф.ғ.к.(Астана Қазақстан, эл.почта:ashirbekova_75@mail.ru);
Ермағанбетова Зухра Нұрғалиқызы, Қорқыт ата атындағы Қызылорда университеті, қазақ тілі мен әдебиеті және журналистика кафедрасының доценті, ф.ғ.к.(Қызылорда Қазақстан, эл.почта:zuhra_9195@mail.ru).
Information about authors:
Yessimova Gauharay Amangalikyzy, 2nd year doctoral student of the journalism educational program of the L.N. Gumilyov Eurasian National University (Astana, Kazakhstan, e-mail: gaukharai@bk.ru );
Ashirbekova Gulmira Shaitmaganbetovna, (corresponding author) Associate Professor of the Department of Printing and Publishing of the L. N. Gumilyov Eurasian National University, candidate of philological sciences(Astana, Kazakhstan, e-mail: ashirbekova_75@mail.ru );
ErmaganbetovaZukhraNurgalievna, Associate Professor of the Department of kazakh language, literature and journalism of Korkyt ata Kyzylorda University, candidate of philological sciences (Kyzylorda Kazakhstan, e-mail: zuhra_9195@mail.ru).
Поступило 21 января 2024 г.
Принято 11 апреля 2024 г.
