Отандық медиаөнімдердің гендерлік идеологиясының табиғаты
DOI:
https://doi.org/10.26577/HJ.2024.v72.i2.11Кілттік сөздер:
медиа, «Ұлан» газеті, отандық басылым, Gakku TV, телесериал, гендер теңдігі, феминизм.Аннотация
Кейінгі жылдары Қазақстанда медиадағы гендер теңдігі мен бала бейнесі мәселесіне баса назар аударыла бастады. Ғылыми мақалада қазіргі уақытта отандық БАҚ-да жарияланған медиаөнімдерде гендер идеологиясының көрініс табуы контент-анализ арқылы талданды.
Ғылыми-зерттеу жұмысының мақсаты – қазақстандық БАҚ-да гендер теңдігі мәселесі күн тәртібіне қандай деңгейде қойылғанын, аудиторияға гендерлік идеология БАҚ арқылы қалай таралып жатқанын анықтау.
Гендер теңдігі идеологиясы қазақстандық медианарықта түрлі сипатта, түрлі жанрда көрініс тауып жатыр. Көркем фильм, мақала және басқа медиаөнімдер тек образ арқылы ғана емес, мәтін, мәдени код, коннотация арқылы да адамның ойын қозғап, жетілдіріп, қоғамдық сана қалыптастырады. Сондықтан бұқаралық ақпарат құралдарының гендер идеологиясын насихаттауда, ой қалыптастыруда маңызы зор. Сәйкесінше медиаөнімдердің аудиторияға әсерін зерттеу де маңызға ие.
Ғылыми әдістеме ретінде заманалы БАҚ өнімдеріне мәтіндік сараптама (дискурс анализ) алға тартылды. Нақтыласақ, 2020-2023 жылдар аралығында «Ұлан» республикалық балалар мен жасөспірімдер газетінде жарияланған мақалалар мен Gakku TV-де түсірілген балалар мен жасөспірімдерге арналған отандық сериалдардағы гендер теңдігі процесіне тарихи-мәдени, көркемдік, философиялық, психологиялық және салыстырмалы талдау жасалды.
Осы бағыттағы зерттеу барысында кейбір медиаөнімдерде әйел мен бала құқығын қорғаудың кейбір гуманитарлық және демократиялық ережелері сақталмай отырғандығы анықталды. Мұндай құбылыс оқырман мен көрерменнің гендер теңдігі мәселесіне қатысты гуманистік көзқарасын қалыптастыруға үздіксіз әсер ететіндіктен, медиаөнімдерін этикалық және эстетикалық сүзгіден өткізу шарттары ұсынылды.
Библиографиялық сілтемелер
Бекболатова, Ж. (2023, 28 қараша). «Гендерлік идентификация неге бәрінде бірдей емес?». «Ұлан» газеті, №48.
Cormak M, 1994: Ideology and Cinematography in Hollywood, 1930-1939, St. Martin’s Press, New York.
Croteau D., Hoynes W & Milan S., 2012: Media/Society: Industries, Images and Audiences, Sage Publications, Inc., Los Angeles.
Crotti R., Pal K., Zahidi S., 2021: Global Gender Gap Report 2021.
DePaulo, Bella, 2006: Singled Out: How Singles Are Stereotyped, Stigmatized, and Ignored and Still Live Happily Ever After. Washington. Martin’s Press.
Erus Z., 2006: Amerikan Toplumunun Bir Yansıması Olarak Hollywood Çocuk Filmlerinde Aile, Medyada Olmayanlar (Medya Eleştirileri 2006), Can Bilgili Beta Yayınları, İstanbul.
Gakku, 2019: Bir toqsan., https://www.youtube.com/watch?v=42GY35Mgyo0
Hausmann, Tyson & Zahidi, 2006. The Gender Gap Index 2006 rankings. Harward University.
Мамежанова, Ә. (2022, 8 ақпан). «Нәзік жынысты емес». «Ұлан» газеті, №5.
Маратова, Д., 2022, 29 қыркүйек. Қазақ қоғамында отбасы институты мен гендер теңдігін тоғыстыру қиын. https://baribar.kz/195573/sharipa-orazbaeva-qazaq-qoghamynda-otbasy-instituty-men-gender-tenhdigin-toghystyru-qiyn/
Ruggie M, 1984: The State and Working Women: A Comparative Study of Britain and Sweden. Princeton: Princeton University Press.
Сапарова, Г. (2020, 20 мамыр). «Техника тілі мен шығармашылықты қатар алып жүрген қыз». «Ұлан» газеті, №20.
Шалқарова, A. (2022, 19 шілде). «Харассмент деген не? Одан сақтануды білесің бе?». «Ұлан» газеті, №29.
Темірбекова, Ж, Ergebekov M., 2022: Гендер және Қазақстан қоғамы. Almaty.
Темірбекова, Ж. 2000: Қазақстандағы гендер теңдігі мәселелері: Экономика, саясат және әлеуметтік-мәдени салалардағы әйелдер.
Universal Declaration of Human Rights (UDHR), 1948.
Оразбаева, Ш. 2018: Заманауи қазақ киносындағы гендер репрезентациясы, докторлық диссертация. Жүргенов өнер академиясы, Алматы.
Ускембаева M., Резвушкина T., Бейсенова A., 2017: Қазіргі Қазақстандағы әйелдер мен еркектерге қатысты саясат, Алматы.
Williams R, 1977: Marxism and Literature, Oxford University Press, New York.
Зейнуллина, Г. (2022, 24 мамыр). «Ұл балаға қалай дұрыс тәрбие береміз?». «Ұлан» газеті, №20.
https://www.youtube.com/watch?v=42GY35Mgyo0&t=1s&ab_channel=GAKKUTV
https://www.youtube.com/watch?v=kDr1iU-De6c&ab_channel=GAKKUTV
https://www.youtube.com/watch?v=mRm0NuiRP4Q&ab_channel=GAKKUTV
References
Bekbolatova, Zh. (2023, November 28). "Genderlik identifikatsiya nege bәrіnde bіrdey emes?" [Why is gender identification not the same everywhere?]. Ulan gazeti, №48.
Cormak M, 1994: Ideology and Cinematography in Hollywood, 1930-1939, St. Martin’s Press, New York.
Croteau D., Hoynes W & Milan S., 2012: Media/Society: Industries, Images and Audiences, Sage Publications, Inc., Los Angeles.
Crotti R., Pal K., Zahidi S., 2021: Global Gender Gap Report 2021.
DePaulo, Bella, 2006: Singled Out: How Singles Are Stereotyped, Stigmatized, and Ignored and Still Live Happily Ever After. Washington. Martin’s Press.
Erus Z., 2006: Amerikan Toplumunun Bir Yansıması Olarak Hollywood Çocuk Filmlerinde Aile, Medyada Olmayanlar (Medya Eleştirileri 2006), Can Bilgili Beta Yayınları, İstanbul.
Gakku, 2019: Bir toqsan., https://www.youtube.com/watch?v=42GY35Mgyo0
Hausmann, Tyson & Zahidi, 2006. The Gender Gap Index 2006 rankings. Harward University.
Mamezhanova, Ä. (2022, February 8). "Näzik jınıstı emes" [Not "Fragile femininity"]. Ulan gazeti, №5.
Maratova, D., 2022, September 29. Qazaq qoğamynda otbasy instituty men gender teñdıgın toğystyru qiyn. BariBar. https://baribar.kz/195573/sharipa-orazbaeva-qazaq-qoghamynda-otbasy-instituty-men-gender-tenhdigin-toghystyru-qiyn/
Ruggie M, 1984: The State and Working Women: A Comparative Study of Britain and Sweden. Princeton: Princeton University Press.
Saparova, G. (2020, May 20). "Tekhnika tili men shygharmashylyқty qatar alyp zhүrgen qız" [A girl leading the way in technical language and innovation]. Ulan gazeti, №20.
Shalkarova, A. (2022, July 19). "Kharassment degen ne? Odan saqtanudy bilesіng be?" [What is harassment? Do you know how to protect yourself from it?]. Ulan gazeti, №29.
Temirbekova J., Ergebekov M., 2022: Gender jäne Qazaqstan qoğamy. Almaty.
Temırbekova, 2000: Qazaqstandağy gender teñdıgı mäselelerı: Ekonomika, saiasat jäne äleumettık-mädeni salalardağy äielder.
Universal Declaration of Human Rights (UDHR), 1948.
Urazbaeva, 2018: Zamanaui qazaq kinosyndağy gender reprezentasiasy. doktorlyq dissertasiasy, Zhurgenov KazUOA, Almaty.
Uskembaeva M., Rezvuşkina T., Beisenova A., 2017: Qazırgı Qazaqstandağy äielder men erkekterge qatysty saiasat, Almaty.
Williams R, 1977: Marxism and Literature, Oxford University Press, New York.
Zeinullina, G. (2022, May 24). "Úl balaga qalai durys tärbie beremiz?" [How do we educate a wise child?]. Ulan gazeti, №20.
https://www.youtube.com/watch?v=42GY35Mgyo0&t=1s&ab_channel=GAKKUTV
https://www.youtube.com/watch?v=kDr1iU-De6c&ab_channel=GAKKUTV
https://www.youtube.com/watch?v=mRm0NuiRP4Q&ab_channel=GAKKUTV
Авторлар туралы мәлімет:
Маратова Дана Қанатқызы (негізгі автор) – докторант, Баспасөз және электронды БАҚ кафедрасы, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, (Алматы, Қазақстан, эл.пошта: maratovadanaqanat@gmail.com);
Қалибекұлы Дарын – докторант, Баспасөз және электронды БАҚ кафедрасы, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, (Алматы, Қазақстан, эл.пошта: daryn150192@mail.ru);
Қамза Әсел Кәкенқызы – медиа және мәдени саясат мамандығы бойынша философия докторы (PhD), AlmaU университеті, Медиа және кино мектебінің ассистент профессоры (Алматы, Қазақстан, эл.пошта: a.kamza@almau.kz);
Қамзин Кәкен – филология ғылымдарының докторы, профессор, Баспасөз және электронды БАҚ кафедрасы, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, (Алматы, Қазақстан, эл.пошта: kaken-kamzin@mail.ru).
Information about authors:
Maratova Dana (corresponding author) – PhD student, Department of Press and Electronic Media, Al-Farabi Kazakh National University, (Almaty, Kazakhstan, e-mail: maratovadanaqanat@gmail.com);
Kalibekuly Daryn (co–author) – PhD student, Department of Press and Electronic Media, Al-Farabi Kazakh National University (Almaty, Kazakhstan, e-mail: daryn150192@mail.ru);
Kamza Assel (co–author) – PhD of media and cultural policy, assistant professor at the School of Media and Cinema of AlmaU University (Almaty, Kazakhstan, e-mail: a.kamza@almau.kz);
Kamzin Kaken (co–author) – Doctor of philological sciences, Professor, Department of Press and Electronic Media, Al-Farabi Kazakh National University, (Almaty, Kazakhstan, e-mail: kaken-kamzin@mail.ru).
Поступило 4 октября 2023 г.
Принято 30 апреля 2024 г.
